August Iwański (senior) - Pamiętniki 1832-1876 August Iwański (junior) - Wspomnienia 1881-1939 "Nie byle jakie znaczenie mają także i pewne momenty polityczne, jakie z pamiętników tych dadzą się wyłowić. Z kart Pamiętników Iwańskiego ojca wynika jasno — co mi mój wuj jeszcze w r. 1920 wykładał — że rola kolonizacji polskiej na Ukrainie, rola ziemiaństwa polskiego tam kończyła się już na długo przed rewolucją październikową. Podkopywały ją nie tylko kryzysy gospodarcze — pszeniczny i owczy — choć i one swoją rolę w procesie tym odegrały, ale po prostu brak sił organicznych, brak oparcia w ludzie, którego tylko wyjątkowe jednostki, jak Tadeusz Rylski, ojciec Maksyma, wśród Ukraińców szukały. W Książce moich wspomnień pod wrażeniem rozmów ze starym Iwańskim pisałem: „Kultura polska na Ukrainie była wspaniałym kwiatem bez łodygi i musiała wcześniej czy później uwiędnąć." Jednakże, zanim uwiędła (nie tak całkiem bez śladu), sprzyjała pewnemu zjawisku, którego doskonałą ilustracją mogą być właśnie Pamiętniki Augusta Iwańskiego ojca. Chodzi mi tu o prądy demokratyczne i wolnościowe, o dążenia do narodowego i społecznego wyzwolenia, które w szeregach drobnej szlachty na Ukrainie (i na Litwie) znajdowały swych najlepszych przedstawicieli. Przyjaciele Iwańskiego wśród studenterii kijowskiej czy brukselskiej, jego towarzysze z katorgi syberyjskiej, paryscy i petersburscy jego znajomi, to wszystko są jasne postaci idealistów walczących, w miarę możności i w miarę swego rozumienia, o wolność „naszą i waszą". Jaki duch ożywiał przy tym samego Iwańskiego, świadczy jego brukselska znajomość, można powiedzieć nawet zażyłość z Joachimem Lelewelem. (Do powszechnie znanych cech charakteru i sposobu życia wielkiego historyka Iwański dorzuca cechę całkiem niespodziewaną — jego wielką wesołość.)" - Ze "Słowa wstępu"