Kultura rzymska w ciągu stuleci uległa wielu przemianom. Rzymianie byli początkowo mieszkańcami niewielkiego miasta-państwa. W miarę upływu czasu ich państwo bardzo się powiększyło, a oni sami zetknęli się z kulturami rozmaitych ludów. Wiele z nich reprezentowało kultury starsze i bardziej atrakcyjne od rzymskiej. Stąd też Rzymianie ulegli po części urokowi tych kultur, lecz jednocześnie wnieśli do dorobku kulturowego ludzkości swój własny oryginalny wkład. Szczególnym osiągnięciem cywilizacji starożytnego Rzymu jest prawo. Bez przesady można powiedzieć, że jest to największy pomnik antyku. Dzięki długiemu okresowi swego istnienia i sprawności administracyjnej cesarstwo rzymskie wytworzyło wzory organizacyjne naśladowane przez państwowości średniowiecza i czasów nowożytnych, przekazała najtrwalsze wartości kultury antycznej narodom europejskim, których znaczna część powstała na ziemiach zromanizowanych ludów imperium. Prawo rzymskie wniosło ogromny, trudny do przecenienia wkład w rozwój systemów społecznych i prawnych wszystkich późniejszych kultur europejskich.  Początkiem historycznego rozwoju prawa rzymskiego było tzw. Prawo XII Tablic 441 r. p.n.e. Była to pierwsza kodyfikacja prawa dokonana na żądanie plebejuszy. Nazwa wzięła się stąd, że spisane na dwunastu tablicach prawo wystawiono na widok publiczny na Forum. Ustawy XII Tablic wprowadziły po raz pierwszy w dziejach rzymskich obowiązującą procedurę sądową. Oskarżyciel (actor) sam musiał sprowadzić pozwanego do sądu, wytoczyć swe racje przed sędziami.