Socjologia krytyczna nazywana inaczej orientacja krytyczna rozwinęła się głównie w USA, a pojawiła w Niemczech. W Europie, np. we Francji (z wyjątkiem Alaina Touraine’a) i Włoszech była mało popularna. Jej zmierzch nastąpił w latach siedemdziesiątych XX wieku, ale odradza się ona incydentalnie, od czasu do czasu wraz z nowymi problemami społecznymi. Socjolog, by być krytycznym, skupia się na odkrywaniu tego, co dominujący system ideologiczny czy polityczny usiłuje ukryć przed społeczeństwem lub tego co jest trudne do dostrzeżenia. Socjologowie radykalni i krytyczni dążą do poznania własnego społeczeństwa nie tylko po to, aby je lepiej zrozumieć. Chcą je poznać by je zmienić, by ukształtować społeczeństwo nowego, lepszego typu. Wiążą więc wyraźnie badanie naukowe z aksjologią. W związku z tym przeciwstawiają się rozpowszechnionemu w głównym nurcie socjologii akademickiej dogmatowi „wolności od wartościowania” czy neutralności (za twórcę tego dogmatu uważany jest Max Weber).