Sztuka pisania o liście polskim w wieku XIX

SZTUKA PISANIA. O LIŚCIE POLSKIM W WIEKU XIX. Pod redakcją Jolanty Sztachelskiej i Elżbiety Dąbrowicz. (Recenzent: Ewa Paczoska). Białystok 2000. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, ss. 508. „List, właściwie mówiąc, jest rozmową pomiędzy oddalonymi od siebie osobami”1. Sformułowanie Euzebiusza Słowackiego zdaje się trafnie charakteryzować wielowiekowy.  sposób postrzegania tego gatunku literatury użytkowej, pochodzący jeszcze z antyku i bardzo powszechny w XIX stuleciu. Określenie to często pojawia się również w tekstach, które złożyły się na książkę Sztuka pisania, będącą zbiorem referatów wygłoszonych w 1999 r. w Supraślu na konferencji pod tą samą nazwą co tytuł publikacji. Lakoniczna definicja listu jako „rozmowy osób oddalonych” przywołuje od razu problemy dialogowości tekstu, autokreacji, stosunku literatury, która jest zapisem fikcjonalnym, do rzeczywistości, gdzie mie­ ściłaby się codzienność owej „rozmowy”. Żaden z badaczy nie twierdzi jednak, że jest to definicja wystarczająca - wręcz przeciwnie, często podkreślają oni własną bezradność wobec trudności opisania tego gatunku, wskazują na jego paradoksalność2, niezwykle indywidualny, odzwierciedlający osobowość nadawcy charakter poszczególnych listów i bloków korespondencji, a także na szkicowość podejmowanych prób systematyzacji. Proponowane spojrzenia na list jako swoiste zjawisko w przestrzeni literackiej i użytkowej, jak przystało na książkę złożoną bez mała z 40 artykułów napisanych przez osoby o odmiennych zainteresowaniach i temperamentach badawczych, są niezwykle zróżnicowane. Jednak już przy pobieżnym przejrzeniu Sztuki pisania dają się dostrzec pewne prawidłowości, dzięki którym ten zbiór tworzy logicznie uporządkowaną całość.