Przystępując do ponownego wydania pierwszego tomu moich Studiów nad początkami państwa polskiego z 1946 r., zdaję sobie sprawę, iż byłoby rzeczą płonną silić się na ich nową poprawioną wersję. Musiałbym je pisać całkowicie od nowa. Nie dlatego, iż zmieniłem tak dalece poglądy na zagadnienia wówczas będące przedmiotem dyskusji i analiz. W sprawach zasadniczych uważam je nadal za słuszne. Zdecydowałem się na ich wersję niezmienioną z dwu względów: po pierwsze, książka - zbiegiem okoliczności - niejako zapoczątkowała wielki cykl studiów nad początkami państwa polskiego […], po drugie, skupiła ona na sobie od razu uwagę krytyki naukowej i wiele jej tez nadal jest dyskutowanych i podważanych […]. Znaczy to, że nie stała się ona ciałem martwym; łatwiej więc i mnie, jej autorowi, traktować ją jako dokument historiograficzny, a tym samym jako przedmiot krytyki, w niezmienionej postaci. Moje ówczesne propozycje przechodziły rożne koleje; zdaję z nich krytyczną i autokrytyczną ocenę w Komentarzu, który dodałem do tomu pierwszego. Po namyśle dołączyłem do nich rozprawę pt. Magdeburg i Poznań […], która stanowi istotne ogniwo w ciągu omawianych w całym tomie zagadnień, a także umożliwia bardziej skrótowe potraktowanie niektórych dowodzeń szczegółowych w Komentarzu. Rozprawy zebrane w tomie drugim częściowo obracają się w kręgu tych samych kwestii, nad rozwiązaniem których biedziłem się w tomie pierwszym, ale przynoszą też studia nowe, będące wynikiem rozszerzania się naszych horyzontów badawczych. Został w nich podjęty dialog z propozycjami ujęć i interpretacji Henryka Łowmiańskiego; wiele z nich omawialiśmy niejako perypatetycznie, próbując siebie przekonać, najczęściej - powiem szczerze - pozostając każdy przy swoim zdaniu. Czas najwyższy, aby rezultat tego dialogu przedłożyć innym badaczom. Tom III Studiów nad początkami państwa polskiego zbiera w jedną całość rozprawy i artykuły ogłaszane w latach 1989-2009, które można ująć w układzie chronologicznym lat 963-1002, lub tematycznym, ukazującym z jednej strony drogi rozwoju państwa piastowskiego za czasów Mieszka I z wydarzeniem docelowym, jakim było oddanie „państwa gnieźnieńskiego” pod opiekę Stolicy Apostolskiej tzw. aktem Dagome iudex, a z drugiej przekształcenie organizacji misyjnej Kościoła polskiego na metropolitalną na synodach: rzymskim w 999 r. i gnieźnieńskim w 1000 r. Ten zaś połączony był ze spotkaniem cesarza Ottona III z księciem Bolesławem Chrobrym na tzw. zjeździe gnieźnieńskim, uwieńczonym przyznaniem państwu polskiemu pełnej suwerenności w stosunkach międzynarodowych.

Tom I, str. 521, wyd. 1987

Tom II, str. 566, wyd. 1988