Maria Konopnicka była córką Józefa Wasiłowskiego i Scholastyki z Turskich. Jej rodzice w 1841 zamieszkali w Suwałkach w domu przy dzisiejszej ul. Kościuszki 31 (wówczas Petersburskiej 200)[3]. W 1849, kiedy Maria miała siedem lat, Wasiłowscy przenieśli się do Kalisza i zamieszkali na Warszawskim Przedmieściu, w mieszkaniu na parterze pałacu Puchalskich[4] (należącym pierwotnie do Józefa Grzegorza Puchalskiego, chirurga wojskowego, pułkownika wojsk Księstwa Warszawskiego) przy dzisiejszym pl. Jana Kilińskiego 4 (wówczas Stawiszyńskim Przedmieściu), naprzeciw fabryki Beniamina Repphana. Matka Marii zmarła w 1854 i została pochowana na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu. Ojciec Marii był prawnikiem, obrońcą Prokuratorii Generalnej i patronem Trybunału Cywilnego, znawcą i miłośnikiem literatury. Wychowywał córki w tradycji chrześcijańskiej, bez kobiecego wpływu. Atmosfera powagi, żarliwego patriotyzmu i surowych nauk moralnych miała duży wpływ na Marię. W latach 1855–1856 uczyła się z siostrą na pensji u sióstr Sakramentek w Warszawie i tam zetknęła się z Elizą Pawłowską, późniejszą Orzeszkową. Przyjaźń ich, scementowana wspólnymi zainteresowaniami literackimi, przetrwała całe życie Marii.

Brat Marii, student politechniki w Liège Jan Wasiłowski[5], poległ 19 lutego 1863 w powstaniu styczniowym, w bitwie pod Krzywosądzem, w pierwszej bitwie oddziału, w którym służył. Jedna z sióstr, Celina (ur. 1850 w Kaliszu[6]) wyszła za mąż za Włodzimierza Świrskiego, pochodzącego z kniaziowskiej rodziny herbu Lis, oficera armii rosyjskiej[7], ich synem był Jerzy Świrski, admirał, dowódca polskiej Marynarki Wojennej w czasie II wojny światowej.