Ogromna liczba publikacji naukowych i popularnonaukowych o sowieckich obozach i więzieniach, jaka powstała w ostatnim dwudziestoleciu, paradoksalnie sprawia, że nasza wiedza o tym systemie, jako pewnej całości, ulega stopniowemu rozproszeniu. To naturalne, że przedstawiciele narodów represjonowanych w czasach komunistycznego reżimu są przede wszystkim zainteresowani rekonstrukcją losów i cierpień swoich rodaków. Służy temu szereg, stosunkowo niedawno powstałych, narodowych instytucji i urzędów, których głównym zadaniem jest ujawnianie i przechowanie tej bolesnej pamięci. Z drugiej strony, coraz częściej zarysowuje się jednak potrzeba wymiany doświadczeń i najnowszej wiedzy w tym względzie. W takiej właśnie perspektywie należy umieścić niniejszą publikację, której podstawowym założeniem jest konfrontacja pomiędzy badaczami z Europy Środkowo-Wschodniej ich aktualnej wiedzy w kwestii organizacji oraz funkcjonowania sowieckiego systemu obozów i więzień. Poszczególne artykuły zamieszczone w prezentowanej pracy przygotowali historycy z Polski, Litwy, Łotwy, Estonii i Ukrainy.