Antologia w opracowaniu Andrzeja Waśki przywraca gawędzie szlacheckiej właściwe temu gatunkowi miejsce na piedestale polskich dzieł romantycznych. Gromadzi utwory, które są mistrzowską realizacją swoistego dla polskiej kultury gatunku literackiego. Cechami gawędy są jedyne w swoim rodzaju nawiązania do przeszłości szlacheckiej Rzeczypospolitej – zarówno w warstwie fabularnej, kreacji narratora i bohaterów jak i historycznie stylizowanym języku, mającym przypominać opowieść ustną, nieraz sowicie okraszoną rubasznym humorem. Naczelne miejsce zajmuje tu tło obyczajowe, ilustrujące życie głównie szlachty średniozamożnej oraz odniesienia do historycznych realiów. Swoistą cechą gawęd jest ścieranie się ze sobą minionej epoki szlacheckiej – już rozpoznanej i akceptowanej z nie do końca zdiagnozowanym światem teraźniejszym, przyjmowanym z rezerwą bądź niezrozumieniem.

Określenie „romantyczna” nie oznacza, że gawęda zamyka się jedynie w ramach historycznych tego okresu literackiego. Wskazuje natomiast na zbieżność gawędy z wartościami szczególnie cenionymi w romantyzmie: polską tradycją i historią oraz kulturą szlachecką. Stąd rozpiętość czasowa antologii, która gromadzi teksty nie tylko autorów romantycznych, ale proponuje również utwory Henryka Sienkiewicza czy Piotra Choynowskiego. Nadrzędne miejsce zajmują w niej utwory Henryka Rzewuskiego – mistrza stylu gawędowego, autora słynnych Pamiątek JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego, wydanych w Paryżu w latach 1839-1841. Rzewuski nie tylko wyznaczył cechy stylu kontuszowego, ale w znakomity sposób oddał atmosferę zarówno dworu szlacheckiego jak i zaścianka. Utrwalił wielką tradycję dawnej Polski szlacheckiej wraz z tłem obyczajowym – staroświecką wiarą w przesądy i zabobony oraz manifestacyjnym przywiązaniem do wartości rodzimych.

W antologii znajdują się przede wszystkim gawędy pisane prozą. Oprócz autorów wspomnianych, swe miejsce znaleźli w niej także Ignacy Chodźko, Michał Grabowski, Zygmunt Kaczkowski czy Józef Ignacy Kraszewski, a nawet Juliusz Słowacki. Z kolei gawędy wierszowane reprezentują utwory autorstwa Wincentego Pola, Mieczysława Romanowskiego, Marcelego Rostkowskiego i Władysława Syrokomli.