Pisma ekonomiczne i społeczne

Przekład, wstęp, redakcja - Adam Grzeliński i Marta Szymańska-Lewoszewska George Berkeley (1685–1753) do niedawna był znany przede wszystkim jako autor jedynie dwóch dzieł: Traktatu o zasadach poznania ludzkiego (1710) oraz Trzech dialogów pomiędzy Hylasem i Filonousem (1712), w których rozwinął założenia empiryzmu i przedstawił zręby swej immaterialistycznej filozofii. Ważkość oraz oryginalność zawartych tam tez na wiele lat przesłoniły późniejszy dorobek irlandzkiego filozofa dotyczący filozofii nauki, psychologii czy ekonomii, a także przyćmiły jego zaangażowanie w sprawy społeczne. W ostatnim dziesięcioleciu pojawiły się przekłady innych prac, które ujawniły nowe oblicza myśli Berkeleya: Dzienniki filozoficzne, Alkifron, Próba stworzenia nowej teorii widzenia i inne eseje filozoficzne oraz Siris – dwa ostatnie tomy w serii „Klasyka Filozofii”. Niniejszy zbiór ukazuje polskim czytelnikom obraz Berkeleya jako polemisty żywo zainteresowanego sytuacją polityczną, religijną, społeczną i gospodarczą swego kraju. Zawarte tu przemyślenia o tematyce ekonomicznej i społecznej powstawały na przestrzeni trzydziestu lat – w okresie burzliwym, gdy Wyspami Brytyjskimi targały kryzysy ekonomiczne i polityczne niepokoje wywołane powstaniami jakobickimi, a podzielona pod względem wyznaniowym Irlandia tkwiła w gospodarczej zapaści. Najważniejszą i najobszerniejszą z zamieszczonych tu prac jest Pytający (1737–1751). Berkeley poddaje w nim pod rozwagę idee gospodarki zamkniętej, która dzięki handlowi wewnętrznemu, ustanowieniu banku narodowego i wprowadzeniu papierowego pieniądza miała podźwignąć się z kryzysu. Pozostałe, drobniejsze teksty są świadectwem zaangażowania filozofa w sprawy społeczne, takie jak projekt odnowy moralnej i religijnej Brytyjczyków czy zagwarantowanie stabilności państwa w obliczu jakobickich rebelii. W połączeniu ze znajomością dzieł teoretycznych Berkeleya lektura tych prac pozwala dostrzec, że nadał on życie stosowanym przez siebie pojęciom filozoficznym. To bowiem wciąż ten sam myśliciel – pełen niechęci do abstrakcji, przekonany, że otaczający nas świat jest jedynie areną aktywności ludzi.