Paideia – w starożytnej Grecji słowem paideia nazywano to, co współcześnie określamy mianem wychowania czy kultury. Takie rozumienie pojęcia paidei sięga poematów Homera i Hezjoda, dzieł antycznych poetów i tragików greckich, artystów, w szczególności zaś filozofów oraz instytucji czy urządzeń społecznych o charakterze wychowawczym – prawa, tradycji, ustroju państwa-miasta (polis), narodzin szkolnictwa. Paideia była istotą i głównym nurtem czy zasadą ich funkcjonowania. Celem tak pojętej paidei było ukształtowanie, wyedukowanie człowieka pięknego i mądrego w oparciu o najwyższe ideały i najdoskonalsze wzorce, zaś jej podstawowym składnikiem były kwestie związane ze szlachetnością, moralnością czy dobrocią człowieka.

Paideia [gr.]:

w starożytnej Grecji początkowo wychowanie dzieci, a od późnego okresu klasycznego kształcenie ogólne, humanizacja;

dążenie do idealnej jedności cielesnego, politycznego i muzycznego wychowania w ramach greckiej polis (kalokagatia); do ideału paidei nawiązywał humanizm, klasycyzm

(gr. παιδεία, łac. educatio, humanista, kultura) – formowanie człowieka od najmłodszych lat przez edukację i wychowanie; uniwersalne podstawy edukacji lub ideał wypracowany przez starożytnych Greków, a uznany za ogólnoludzki.

Paideia [gr. pais ‘dziecko’, dosłownie ‘wychowanie, wykształcenie dziecka’] w starożytności jedno z najważniejszych pojęć greckiej kultury, oznaczające całościowe kształtowanie człowieka zgodnie z ideałem wypracowanym w kręgach greckiej arystokracji epoki archaicznej.

Celem tego procesu było osiągnięcie wszechstronnej „doskonałości” (areté), harmonijnie łączącej przymioty ciała i ducha człowieka (tzw. ideał kalokagatia), wyróżniającej go wśród równych mu arystokratów. Paideia obejmowała: wykształcenie gimnastyczne i treningi fizyczne, czytanie, pisanie, wykształcenie muzyczne i lekturę wielkich dzieł literatury (zwłaszcza Homera), które uważano za podstawę edukacji moralnej. Najważniejszymi elementami paidei przez długi okres były: wychowanie fizyczne i muzyczne (w tym śpiew i taniec), rozwijane nie tylko w szkole, ale i przy okazji zawodów sportowych, publicznych świąt religijnych (którym często towarzyszyły recytacje poezji oraz występy chórów dzieci i młodzieży) oraz na sympozjonach. Z czasem zespół arystokratycznych ideałów i wzorców wychowania został przyjęty przez szerokie kręgi obywateli gr. polis, a wszechstronną paideię zaczęto pojmować jako „powszechne nauczanie”, czy wręcz „kulturę powszechną”, obejmującą teraz nie tylko wychowanie fizyczne, muzyczne i literaturę, ale również retorykę, elementy filozofii, nauk ścisłych, a także np. elementy medycyny czy sztuki wojennej. Jednymi z najważniejszych „prawodawców” nowego typu paidei byli Platon i Izokrates. W epoce hellenistycznej i pod panowaniem rzymskim głównym miejscem krzewienia greckiej paidei stały się gimnazjony, a samo funkcjonowanie pojęcia „paideia”, zdecydowanie odróżniało Greków od ludów niegreckich (zwanych barbarzyńcami), zaczęło zbliżać się do naszego pojęcia „cywilizacji”, stając się synonimem „greckości”, najważniejszym elementem greckiej kultury. W tym znaczeniu paideią zaczęła być później przeciwstawiana także chrześcijaństwu, do czasu, gdy niektórzy Ojcowie Kościoła (zwłaszcza Grzegorz z Nyssy i św. Augustyn) zaproponowali oryginalną syntezę pogańskiej kultury i chrześcijaństwa.