Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku przyniósł ogromne zmiany w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i jednocześnie wzbudził nadzieję nowej, lepszej przyszłości wyzwalających się narodów, które wolniej lub szybciej rozpoczęły proces demokratycznych przemian. Z perspektywy kilkunastu lat staje się jasne, że proces ten trwać będzie jeszcze długo, o czym wymownie świadczy fenomen nostalgii za niedawną przeszłością, nostalgii, która cieniem kładzie się na rzeczywistości politycznej, kondycji społeczeństw, a niekiedy i kulturze okresu transformacji. Myślenie o przyszłości nie tylko bowiem staje przed nie rozwiązanymi problemami, takimi jak bezrobocie, pogłębiające się różnice społeczne, trudności rozwoju gospodarki rynkowej czy konflikty etniczne i narodowościowe, ale i uparcie powraca do przeszłości. Ta okazuje się bardziej aktualna niż do tej pory: jest ciężarem i problemem, przedmiotem sporu i niezgody, a także – co intrygujące – źródłem tęsknoty. W naszej antologii próbujemy pokazać różne oblicza ciągle żywej nostalgii, która w ostatnich latach coraz mocniej daje o sobie znać w polityce i kulturze, w twórczości artystycznej i w wynikach badań opinii publicznej, w świadomości społecznej i w świecie idei i wartości. Autorzy „Nostalgii...” piszą o ojczyznach, których niekiedy już nie ma, i na różne sposoby podejmują problem pamięci i tego, co pamiętane. Jedni szukają wyjaśnień natury politycznej i historycznej, inni odwołują się do świata dawnych symboli i zastanawiają się nad ich pośmiertną egzystencją. Esej, jako forma, pozwala też na konfrontowanie rozmaitych punktów widzenia: osobistego doświadczenia z ideą, symbolu z rzeczywistością, historii i intymnej biografii. I tak – w wielości perspektyw i w wielości głosów – można odnaleźć to, co łączy nostalgiczne obrazy i tęsknoty, procesy zachodzące w pamięci zbiorowej społeczeństw państw „po komunizmie” oraz próby ich zrozumienia. Oprócz esejów, napisanych z myślą o tej antologii, wykorzystaliśmy kilka tekstów już istniejących i małe prozy, które pochodzą ze zbioru „Słownik Swobody (XX wiek w języku białoruskim)”. Układają się one w – z konieczności selektywny i subiektywny – obraz współczesności, obraz naszej „tożsamości w czasach zmiany”.