Emanuel Mateusz Rostworowski (ur. 8 stycznia 1923 w Krakowie, zm. 8 października 1989 tamże) – polski historyk, profesor, członek Polskiej Akademii Nauk.

Był najmłodszym synem Karola Huberta Rostworowskiego i Róży z Popielów. Jego starszymi braćmi byli: Marek Rostworowski – historyk sztuki i Jan Rostworowski – poeta.

W 1939 r. Rostworowski ukończył III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie. W czasie wojny, po powrocie z ewakuacyjnej wędrówki, mieszkał w majątku Wójcza należącym do spokrewnionych z nim Popielów. Następnie, od 1943 r., zamieszkał w Ruszczy, gdzie pracował jako księgowy. Dojeżdzał na tajne komplety do Krakowa. W 1941 r. dwukrotnie podchodził do matury. Po raz pierwszy otrzymał prawie same oceny niedostateczne, w tym także z historii. Za drugim razem oceny z egzaminów maturalnych były już lepsze, choć nadal Rostworowski miał poprawkę z historii. Tak słabe wyniki, jak stwierdzał przyszły historyk, były związane z trudnym okresem okupacji, nauką z posiadanych podręczników, jakie znalazł u gospodarzy, u których mieszkał, oraz braku planu i systematyczności nauki. Przystępując do egzaminu maturalnego, jak sam mówił, nie znał nawet przebiegu szlaku bojowego Legionów Piłsudskiego.

Studia historyczne podjął w 1943 r. na tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim. Wybór tego kierunku był związany z następującym faktem: Myślałem, że nauka historii najlepiej pomoże rozeznać, skąd wzięliśmy się i dokąd idziemy. Interesowała mnie antropogeneza, narodziny cywilizacji, systemów religijnych i etycznyc.

Uczęszczał na seminarium znakomitego historyka Władysława Konopczyńskiego, który rozbudził w nim zainteresowanie XVIII w. Tam też zapoznał się z warsztatem naukowym historyka. W marcu 1945 r. został powołany do służby wojskowej. Odsłużył kilka miesięcy w wojsku, w stopniu starszego szeregowego. W 1973 r. otrzymał odznaczenie za udział w walkach o Berlin, w których de facto nie uczestniczył. Dzięki wstawiennictwu prof. Konopczyńskiego, który zaświadczył, że Rostworowski jest jego asystentem wolontariuszem, został zwolniony z wojska (wówczas stacjonował w Skierniewicach). Po powrocie do Krakowa, uczęszczał na seminarium Józefa Feldmana, który doceniając jego talent zaangażował go do funkcji asystenta wolontariusza. Rozpoczął wówczas także pracę w Kole Historyków Uniwersytetu Jagiellońskiego, najpierw jako kierownik sekcji naukowej, z czasem jako wiceprezes Koła. Po śmierci Feldmana ponownie powrócił na seminarium Konopczyńskiego, gdzie przygotował pracę magisterską Książę d`Aiguillon a Polska, która została przyjęta z wynikiem bardzo dobrym w dniu 6 września 1947 r.[6] W skróconej wersji praca ta została wydana w XVIII tomie Roczników Historycznych (1949) pt. Na drodze do pierwszego rozbioru.

Rozdziały:

O ślubie Marii Leszczyńskiej i polskiej koronie 

Czy Stanisław Leszczyński jest autorem "Głosu wolnego"? 

Domysły wokół tzw. supliki torczyńskiej. 

Myśli polityczne Józefa Pawlikowskiego. 

Królewski projekt konstytucji 3 maja. 

Uniwersał względem włościan i jarmarczny apostoł. 

Zdanie o ostatnim królu polskim.