Stanisław August, urodzony jako Stanisław Antoni Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17 stycznia 1732 w Wołczynie, zm. 12 lutego 1798 w Petersburgu) – król Polski w latach 1764–1795, ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Ocena jego panowania pozostaje przedmiotem sporów. Doceniany jako inicjator i współautor reform ustrojowych przeprowadzonych przez Sejm Czteroletni, jeden z głównych autorów Konstytucji 3 maja oraz jako mecenas nauki i sztuki, Stanisław August był równocześnie krytykowany jako król wybrany na tron polski dzięki poparciu cesarzowej Imperium Rosyjskiego Katarzyny II, oraz za to, że nie zdołał zapobiec rozbiorom Rzeczypospolitej i przystąpił do konfederacji targowickiej.

Od 1755 był stolnikiem wielkim litewskim, a następnie w latach 1756–1764 starostą przemyskim. W latach 1755–1758, przebywając na dworze petersburskim, nawiązał romans z księżną Katarzyną Aleksiejewną, przyszłą cesarzową Rosji. Związany z Familią Czartoryskich, stał się jej kandydatem na króla Polski po śmierci Augusta III. Z osobistym poparciem Katarzyny II i przy wojskowej interwencji Rosji został wybrany na króla na sejmie elekcyjnym w 1764.

Wbrew oczekiwaniom cesarzowej, usiłował zmodernizować i wzmocnić znajdującą się w trudnej sytuacji politycznej Rzeczpospolitą[1]. Rozpoczął realizację programu Familii, czyli wzmocnienia władzy królewskiej i reformy ustroju państwa. W 1765 założył w Warszawie Szkołę Rycerską mającą kształcić przyszłych kadetów. Formował stałą polską służbę dyplomatyczną[1]. Jego wysiłki reformatorskie spotkały się z opozycją zewnętrzną ze strony Prus, Imperium Habsburgów i Imperium Rosyjskiego[1], w których interesie leżało utrzymanie słabej pozycji Rzeczypospolitej; a także z opozycją wewnętrzną, głównie w kręgach konserwatywnej magnaterii. Reformatorskie działania króla doprowadziły do interwencji Rosji, rzekomo w obronie ustroju Rzeczypospolitej i praw dysydentów. W odpowiedzi na wkroczenie wojsk rosyjskich zawiązała się antykrólewska i antyrosyjska konfederacja w Barze (1768–1772), co nasiliło kryzys w państwie. Następstwem klęski konfederacji był I rozbiór Polski w 1772.

Od wstąpienia na tron Stanisław August podejmował starania w celu wzmocnienia polskiej kultury. W 1765 założył w Warszawie Teatr Narodowy. W tym samym roku powstało przy jego patronacie czasopismo Monitor. Od około 1770 organizował „obiady czwartkowe”[1]. Na jego wniosek w 1773 została powołana Komisja Edukacji Narodowej. Król założył też zespół pałacowo-ogrodowy w Łazienkach.

Sytuacja króla była trudna, bo już w pierwszych latach panowania utracił poparcie Czartoryskich, zaś opozycja szlachecka nie osłabła. Kolejne sejmy, nie obradujące pod węzłem konfederacji (jak pierwsze za panowania króla), nie dawały nadziei na reformy ustrojowe. Od sejmu w 1776 aż do 1788 żaden sejm nie działał pod węzłem konfederacji.

W ostatniej części panowania Stanisława Augusta, w latach 1788–1792, Sejm Czteroletni dokonał istotnych reform ustrojowych. Rosja, skupiona na wojnie z Turcją, zachęcona przez króla propozycją antytureckiego sojuszu, zgodziła się na obradowanie sejmu pod węzłem konfederacji i przeprowadzenie częściowych reform, głównie wojska. W sejmie dominowała orientacja pruska, do której król się przychylił. Efektem tego było uzyskanie poparcia sejmu i sojusz z Prusami w roku 1790. Sejm nie rozwiązał się, a jedynie dokooptował dodatkowych posłów, co dodatkowo wzmocniło stronnictwo reformatorskie. Efektem tego było uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791, której król był jednym z głównych autorów.

Opozycja szlachecka, poparta przez Rosję, zawiązała w maju 1792 konfederację w Targowicy. Po wkroczeniu wojsk rosysjkich wybuchła wojna w obronie Konstytucji. Mimo umiarkowanych sukcesów nowej, powiększonej armii królewskiej, król niewierzący w szanse dalszego oporu i rozczarowany brakiem reakcji ze strony Prus, skapitulował, przystąpił do Targowicy. W 1793 wziął udział w sejmie grodzieńskim, który cofnął reformy Sejmu Czteroletniego i uchwalił II rozbiór Polski. Król nie odegrał istotnej roli w insurekcji kościuszkowskiej, do której przyłączył się, mimo że był jej niechętny. Po zawarciu III rozbioru (1795), oznaczającego koniec istnienia Rzeczypospolitej, król opuścił Warszawę i udał się do Grodna, pod opiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, po czym abdykował 25 listopada 1795 na rzecz Rosji. Ostatnie lata życia spędził na wygnaniu w Petersburgu. Zmarł 12 lutego 1798.

Był pisarzem politycznym i mówcą, pamiętnikarzem, tłumaczem i epistolografem.