Zygmunt Felczyński
Z potrzeby serca
Był zaskoczony i wzruszony wiadomością, że otrzymał nagrodę naszego miesięcznika za działalność twórczą i społecznikowską pasję dokumentowania tradycji i bieżących osiągnięć kulturalnych Przemyśla i regionu. Zygmunt Felczyński przywykł do tego, że gdy innych honorowano nagrodami czy odznaczeniami – on pozostawał na uboczu nie dostrzegany. Był już bardzo chory, na uroczystość wręczenia nagród laureatom „Profilów” Roku 1980 nie mógł przyjechać. Zmarł dwunastego stycznia 1981 r.

            Kim był? Jakim pozostał w pamięci przyjaciół, z którymi współpracował i współtworzył tradycję kulturalnego Przemyśla? Refleksje, fragmenty wspomnień, opinie......

            Antoni Kunysz, dyrektor Muzeum Okręgowego w Przemyślu: – Zygmunt Felczyński był chodzącą kroniką tego miasta. Poznałem go po raz pierwszy w 1957 r., gdy przyjechałem tu, by podjąć pierwsze po studiach prace wykopaliskowe. Wiele mi wtedy pomógł w kontaktowaniu się z władzami miasta, z towarzystwami, z przedsiębiorstwami. Sekundował nam codziennie, zaglądał do wykopów, pytał, dociekał „co nowego uzyskaliśmy dla zbadania przeszłości jego Przemyśla”. Nie był przecież archeologiem, inspirowała go jednak pasja poznawania coraz to nowych źródeł dokumentujących historię tego miasta.

            Gdy objąłem posadę dyrektora muzeum ta współpraca z Zygmuntem Felczyńskim, sekretarzem Towarzystwa Przyjaciół Nauk była ścisła i żywa. Dosłownie, gdyż nawet sekretariaty – nasz i Towarzystwa – mieściły się w jednym lokalu. Przypomnę jedną z mniej znanych stron jego działalności, jako współtwórcy i współorganizatora wielu wystaw, że wymienię chociażby wystawę w 20-lecie PRL „Osiągnięcia miasta i powiatu Przemyśl” czy wystawę „100 lat Fredreum”, na której można było w pełni ukazać dorobek tego zasłużonego Towarzystwa Dramatycznego głównie dzięki jego prywatnej kolekcji.

            To był wielki społecznik, człowiek, który nie mógł spokojnie usiedzieć. Praktycznie to przez wiele lat był on sekretarzem i w Towarzystwie Przyjaciół Nauk i w Towarzystwie Upiększania Miasta, i w zarządzie Fredreum, a ponadto udzielał się w Polskim Towarzystwie Historycznym, Polskim Towarzystwie Archeologicznym i Numizmatycznym, także w Towarzystwie Opieki nad Zabytkami.... O niespożytej wręcz energii i pracowitości.

            Był wszechstronnym badaczem historii kultury tego miasta. I pisał, dużo pisał. Sporo jego prac ukazało się w „Rocznikach Przemyskich”, w książce „Tysiąc lat Przemyśla”, innych wydawnictwach. Zdrowie nie pozwoliło mu dokończyć innych dzieł, które pozostawił w rękopisie. Jestem w posiadaniu „Zarysu dziejów prasy przemyskiej” jego pióra, który ukaże się w V tomie „Materiałów i Studiów Muzealnych”; zakupiliśmy do muzeum ponad 2 tysiące stron liczący maszynopis monografii pt. „Historia życia muzycznego w Przemyślu”. Są tam unikalne dokumenty dotyczące Towarzystwa Muzycznego, których opracowanie i zebranie wymagało gigantycznej wręcz pracy. Należałoby koniecznie wydać inne nie publikowane prace Zygmunta Felczyńskiego. Widziałem u niego w domu kilkusetstronicowe dzieło pt. Dorobek oficyn przemyskich, w rękopisie oczywiście. On po prostu zrobił pełny zestaw pozycji, które ukazały się w tych oficynach. Jest to niezwykle ważny przyczynek dla bibliotek, dla badaczy kultury regionu. Ileż podobnych skarbów kryje jeszcze jego ogromne archiwum? Przypomnę przy tej okazji, że nie tylko nosił nazwisko słynnego w Przemyślu rodu ludwisarzy, ale pozostawił również rękopis kolejnego dzieła o dziejach wytwórni ludwisarskich w Polsce i Europie. Ba, ileż zabytkowych wyrobów brązowniczych uratował dla naszego i innych muzeów w kraju. Uratował od przetopienia w wytwórni ludwisarskiej mistrza Jana Felczyńskiego, że wspomnę tylko o bieckim „Urbanie”, dzwonie z XIV wieku.

            Zygmunt Felczyński był człowiekiem serca ogromnego, wielce uczciwy i przyjazny ludziom. Nie skąpił swej wiedzy nikomu, nie chomikował zebranych materiałów tylko dla siebie. Iluż młodych ludzi korzystało z jego zbiorów pisząc prace magisterskie czy doktorskie.... Ileż pomógł naszej placówce przy kompletowaniu przemyślanów.

            I jeszcze jedna – gorzka refleksja – ten wybitny przemyślanin nie doczekał się prawdziwego uznania. Był Polakiem i patriotą, być może w ruchu oporu podczas wojny popełnił jakieś błędy, świadomie lub nieświadomie. Więziony po wojnie, odpokutował to, jego późniejsza działalność zaś była dowodnym świadectwem ogromnego wkładu twórczego w rozwój kultury narodowej.