Bezkrólewie roku 1587, pierwsze lata rządów Zygmunta III oraz Sejm Inkwizycyjny słusznie traktowane są przez historiografię jako okres przełomowy dziejów polskich. Już współcześni dziejopisarze Reinhold Heidenstein, Joa­chim Bielski, Krzysztof Warszewicki czy nieco późniejszy Paweł Piasecki oceniali wyjątkowe znaczenie tych wypadków i dlatego w swych kronikach poświęcili ich opisowi bardzo wiele miejsca. Zestawienie ich narracji z innymi źródłami historycznymi potwierdziło w zupełności owe poglądy na znaczenie lat 1587-92 i skłoniło J. Szujskiego, M. Bobrzyńskiego, W. Sobie­skiego i W. Konopczyńskiego do podkreślenia w ich syntezach dziejów Polski, jak doniosłą rolę w ukształtowaniu się dawnej Rzeczypospolitej szlacheckiej odegrała doba Sejmu Inkwizycyjnego. W ciężkich zmaganiach wewnątrzpolitycznych skrystalizowały się bowiem wówczas formy ustrojowe naszej elekcji, sejmików, skrzepła faktyczna władza sejmu, znikło niebezpieczeństwo absolutyzmu mo­narszego, ale zaprzepaszczona została idea silnego rządu. Nie mniejsze znaczenie miał ten okres w dziedzinie spraw organizacyjno-wojskowych (władza hetmańska), skarbowych, unifikacji państwa, jego polityki zagranicznej itd. Tło tych przemian stanowiła zażarta walka o tron Rzeczypospolitej, która mimo zwycięstwa militarnego pod Byczyną i dyplomatycznego w Bytomiu trwała nadal aż do schyłku tragedii inkwizycyjnej. Głównym jej motorem byli Habs­burgowie, którzy niezrażeni porażkami przez szereg lat snuli ma­rzenia o koronie jagiellońskiej. Oparcie dla swej polityki znaleźli w stronnictwie austriackim w Polsce, które zrazu liczebnie słabe, rozgromione i proskrybowane konstytucjami Sejmu koronacyjnego, podniosło wkrótce głowę i pracowało energicznie na rzecz kandy­datów habsburskich.