Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie – poemat epicki Adama Mickiewicza wydany w dwóch tomach w 1834 w Paryżu przez Aleksandra Jełowickiego.

Ta epopeja narodowa z elementami gawędy szlacheckiej powstała w latach 1832–1834 w Paryżu. Składa się z dwunastu ksiąg pisanych wierszem, trzynastozgłoskowym aleksandrynem polskim. Czas akcji: pięć dni z roku 1811 i dwa dni z roku 1812.

Epopeja jest stałą pozycją na polskiej liście lektur szkolnych. W 2012 była publicznie odczytywana w akcji społecznej propagującej znajomość literatury polskiej Narodowe Czytanie Pana Tadeusza.

Rękopis Pana Tadeusza od 1999 znajduje się w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W 2014 został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.

Według Józefa Bohdana Zaleskiego, przyjaciela Adama Mickiewicza, pomysł „poematu sielskiego” narodził się już w 1831 podczas pobytu wieszcza w Wielkopolsce. Poeta miał rozpocząć go od opisu dworku szlacheckiego. Z kolei Józef Grabowski, właściciel wsi Łukowo, utrzymywał później, że to w jego miejscowości Mickiewicz powziął postanowienie napisania Pana Tadeusza. Dokładne fakty na ten temat jednak nie są znane. Badacze przypuszczają, że poeta napisał wówczas około sto kilkadziesiąt wersów opisujących Soplicowo (w ostatecznym kształcie fragment ten ma się kończyć na 174 wersie I księgi). Poeta jednak – po napisaniu tego fragmentu – nie rozwijał tekstu przez kilkanaście następnych miesięcy.

Na początku grudnia 1832 roku (przebywając już w Paryżu) napisał list do przyjaciela, w którym informował o rozpoczętych intensywnych pracach nad poematem. Tekst utworu powstawał bardzo szybko – 12 stycznia 1833 roku Mickiewicz donosił w listach, że napisał już „dwie wielkie pieśni”. Następnie przerwał prace aż do 6 maja, kiedy narodziła się pieśń trzecia. Pod koniec tego samego miesiąca ukończył już część czwartą. Nastąpiła wówczas kolejna kilkumiesięczna przerwa w tworzeniu Pana Tadeusza, spowodowana chorobą poety, opieką nad Stefanem Garczyńskim oraz podróżami. 13 listopada tego samego roku informował w liście, że dokończył pieśń piątą, a od tamtego momentu prace nad epopeją trwały już bez dłuższych przerw: Mickiewicz napisał wówczas w ciągu trzech miesięcy siedem kolejnych ksiąg. Zakończenie twórczej pracy ogłosił 13 lutego 1834 roku. Rękopis został natychmiast przekazany do druku, który ukończono 17 czerwca tego samego roku.