Pisma Tom 3 Eremia w służbie Kościoła Memoriał do Leona X i inne dzieła

Prezentowany trzeci tom pism Pawła Giustinianiego zawiera jedno z jego największych dzieł, jakim jest Memoriał do Leona X. Uzupełniamy je wydaniem kilku drobniejszych traktatów i otrzymujemy w ten sposób zbiór zawierający opuscula Pawła Giustinianiego, które teraz zyskują nową siłę oddziaływania w wygodnej i przystępnej postaci. Memoriał do Leona X Giustinianiego i Quiriniego, przedłożony papieżowi w maju 1513 r., przechodził od ogólnych rozważań do faktów, od twierdzeń teologicznych i eklezjologicznych do konkretnych rozwiązań w Kościele, tak na szczytach, jak i u podstaw. W dziele widoczne jest oczekiwanie na nową epokę apostolską, w której Kościół powróciłby do swojej jedności, ewangelicznego ubóstwa i pierwotnej misji ewangelicznej. Autorzy, nie zdając sobie z tego sprawy, napisali tekst o fundamentalnym znaczeniu dla religijnej historii XVI stulecia, niezależnie od tego, jak został on przyjęty przez rzymską kurię w ich czasach. Memoriał, podzielony na sześć części, jest efektem prześwietlenia sytuacji Kościoła przez dwóch mnichów, którzy – jak powiadano – z ciasnych cel Camaldoli lepiej widzieli cały ogrom kościelnego świata niż papieże z uprzywilejowanej Stolicy Piotrowej. Żaden aspekt życia kurii, biskupów, kanoników, instytucji duchownych, kapłanów, wiernych, nie został pominięty w ich traktacie: oczyścić papiestwo z politycznych ingerencji i zależności; położyć kres fiskalizmowi kurii; odnowić studia kościelne, zwłaszcza nad Pismem Świętym, Ojcami Kościoła i prawem kanonicznym; wprowadzić nowy, skuteczny sposób głoszenia Ewangelii; szerzyć dzieło misyjne w Amerykach, niedawno odkrytych; położyć kres przesądom szerzącym się wśród duchowieństwa i ludzi świeckich; zreformować liturgię poprzez wprowadzenie mszału, brewiarza i kalendarza świąt wspólnych dla całego Kościoła; wprowadzić nadzór kardynałów nad biskupami; wspieranie kształcenia kapłanów i czuwanie nad nim; reforma wszystkich regularnych zgromadzeń zakonnych; regularne zwoływanie soborów powszechnych, synodów prowincjonalnych i diecezjalnych, kapituł zakonnych. Ten program „jest najszerszy i, jednocześnie, najbardziej radykalny spośród wszystkich programów reformy epoki soborowej”. Po Memoriale umieszczona została reedycja dzieła De vita activa et contemplativa. Po tym traktacie następują inne dziełka, wszystkie należące do kręgu eremickiego i monastycznego, napisane przez kamedułę z siłą i zapałem naprawdę „misjonarskim” i mające służyć temu, by ożywić w Kościele szacunek i zrozumienie dla otium anachoretów, zsyntetyzowanego i wyczerpanego w nakazie wielkiego patriarchy Benedykta: ora et labora, który Giustiniani zawsze postrzega nie tylko jako skarb Kościoła, ale również jako zasadniczy i podstawowy czynnik stymulujący krążenie duchowej krwi w Mistycznym Ciele Chrystusa.