Zapomniana sztuka dyskursu

Podtytuł książki jest trochę mylący, gdyż wszystkie zamieszczone tu teksty były już publikowane (co prawda jeden. Kłamstwo polityczne, w pełnej wersji jedynie w drugim obiegu), zapewne właściwszy byłby Teksty rozproszone – ale wcale nie jestem pewna, czy Wydawca nie użył słowa „nieznane” z rozmysłem.

Są to bowiem teksty, które zasługują na to, aby były powszechnie znane, a w dużej mierze poszły w zapomnienie. Pochodzą z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, wiele z nich odpowiada na aktualne wówczas wydarzenia czy podejmowane w dyskusji publicznej – a może raczej sporach – wątki. Ksiądz profesor włącza się w te debaty z ogromnym zaangażowaniem i równie ogromną kulturą, a przede wszystkim z szacunkiem dla zdania innych, choćby było sprzeczne z jego własnym. Umiał jak mało kto słuchać uważnie, co mówią inni; jego teksty są najlepszym dowodem na to, że aby przemówić dobitnie, wcale nie trzeba krzyczeć, a już zwłaszcza się przekrzykiwać.

Trzeba zaznaczyć, że poszanowanie zdania oponentów nie oznacza wcale, że należy obchodzić się z nimi w jedwabnych rękawiczkach. Polemistą był wybitnym, potrafił wbić szpilę, posłużyć się ironią, wykorzystać zarówno swoją wiedzę filozoficzną i erudycję, jak i góralską anegdotę. Miał też dar zwięzłego i celnego formułowania spostrzeżeń i wniosków, jak choćby ten z jednego z artykułów z omawianej książki:

wokół nas krążą całe zastępy […] polityków żądnych tylko jednego: celebrowania ich monologicznej cnoty.

To zresztą dobry przykład na to, iż to, co pisał, choć powstawało często na gorąco i odnosiło się do ówczesnych wydarzeń, wciąż pozostaje aktualne i może dostarczyć wiele materiału do przemyśleń – o to zresztą zapewne w dużej mierze Autorowi chodziło, o pobudzanie do samodzielnego myślenia.

Zgromadzone tu teksty mają różny charakter: eseistyczny, polemiczny, czasami przyjmują kształt krótkich rozprawek. Opracowana starannie książka, o bardzo przemyślanym układzie, została podzielona na trzy części: I. Pożegnanie z rewolucją; II. Wolność, która obnaża; III. Darowane pięć minut (tutaj czytelnik odnajduje tekst, z którego zaczerpnięto tytuł całego zbioru: Kot pilnujący myszy, czyli cierpienia okresu transformacji).

Wachlarz podejmowanych tematów jest bardzo szeroki i chociaż na przykład to, co pisał Józef Tischner przy okazji sporu o krzyż na terenie obozu oświęcimskiego ktoś mógłby uznać za ciekawostkę historyczną, nie miałby racji i dowiódłby jedynie, że tekstu nie przeczytał albo nie zrozumiał, gdyż refleksje na temat tolerancji i sposobu jej pojmowania mają wymiar szerszy i pozostają z pewnością głosem, którego warto wysłuchać i dzisiaj. Nie tylko warto: wysłuchać go należy.

ks. Józef Tischner, Kot pilnujący myszy. Nieznane teksty, Wydawnictwo Znak, Kraków 2019