Spis treści: -Początki i gospodarczo-społeczne podłoże zbójnictwa góralskiego -Towarzystwa zbójnickie -Napady zbójnickie -Epilog kariery zbójnickiej -Stosunki ludności góralskiej do zbójników -Zwalczanie zbójnictwa góralskiego

Zbójnictwo – proceder napadania na podróżnych lub mieszkańców wsi, miast i dworów.

Rozpowszechnione było w dawnej Polsce, przede wszystkim na obszarach górskich i podgórskich w XVI-XVIII w. Stanowiło często jedną z form walki chłopów z uciskiem feudalnym. Grupy zbójeckie napadały najczęściej na dwory, probostwa i na kupców a sporadycznie na chłopów. Mimo tego w świadomości chłopskiej pozostały nazwiska zbójeckich hersztów, np: Janosika, Dowbosza czy Ondraszka, mobilizując chłopów do antyfeudalnych wystąpień. Zbójnictwo utrzymało się do pierwszej połowy XIX w., a zlikwidowane zostało przez wojska austriackie po rozbiorach Polski. Wcześniej do zwalczania zbójnictwa używano tzw. harników. Harnikami byli ułaskawieni przestępcy, z których tworzono grupę zbójecką do zwalczania zbójnictwa. Otrzymywali oni nawet niewielki żołd równy połowie żołdu piechura.

Opinia o zbójnikach jako "szlachetnych złoczyńcach" kształtowała się przede wszystkim na początku XX w. pod wpływem literatury neoromantycznej. Jej źródłem były legendy góralskie.

W wielu polskich utworach literackich występuje motyw zbójnictwa i postaci zbójników. Najwcześniej wprowadził do swoich utworów ,,bieszczadników" Wacław Potocki w XVII wieku, opisując bandyckie napady i okrutne zachowania górali (Schowanie nowomodne, Zamek szymbarski). Późniejsi autorzy to m.in. Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Tetmajer.