Archeologia jest nauką, która posiada swoją własną, unikalną metodę badań i opisu zjawisk. Wraz z profesjonalizacją i rozwojem tej dziedziny konieczne stało się wykształcenie specyficznego języka, specjalistycznych określeń i pojęć, które opisują dziedzictwo archeologiczne. Część z nich przeszła do języka prawnego ustaw dotyczących dziedzictwa, część funkcjonuje w obiegu naukowym i slangu badaczy, a wiele stało się też elementem języka urzędników odpowiedzialnych za ochronę zabytków. Poznanie i zrozumienie znaczenia podstawowych pojęć z zakresu archeologii i dziedzictwa archeologicznego pomaga zrozumieć nie tylko procedury ochrony zabytków, ale także właściwie zinterpretować przepisy prawa.   

AZP – Archeologiczne Zdjęcie Polski. Program badawczy rozpoczęty w 1978 roku, polegający na metodycznym ewidencjonowaniu stanowisk archeologicznych na terenie Polski metodą badań powierzchniowych. Obszar kraju został podzielony na obszary w kształcie prostokąta, o powierzchni 37,5 km2 każdy. Obszary zostały ponumerowane i po kolei poddano je metodycznej prospekcji powierzchniowej. Wynikiem prospekcji obszaru jest zaewidencjonowanie w postaci kart zabytków (KEZA – kart ewidencji zabytku archeologicznego) wszystkich stanowisk archeologicznych zlokalizowanych w terenie. Wyniki badań AZP przekształcone zostały w wojewódzką i krajową ewidencję zabytków archeologicznych. Współcześnie prowadzone badania AZP służą prowadzeniu i aktualizacji krajowej i wojewódzkiej ewidencji zabytków w zakresie archeologii.

Badania archeologiczne – działania naukowe mające na celu odkrycie, rozpoznanie,  udokumentowanie, czy też zabezpieczenie stanowiska archeologicznego. Badania archeologiczne to najczęściej wykopaliska, ale to mogą być również tzw. badania powierzchniowe (poszukiwanie stanowisk archeologicznych na danym obszarze jedynie przez obserwację terenu, bez zakładania wykopów), badania geofizyczne (przy użyciu georadarów, magnetometrów czy też urządzeń mierzących zmiany w oporności elektrycznej gruntu). Ze względu na metodę badania dzieli się na inwazyjne (te, które naruszają strukturę gruntu) i nieinwazyjne (te, które nie pozostawiają śladu na obszarze badanym). Badania archeologiczne może prowadzić jedynie archeolog z tytułem magistra archeologii i dwunastomiesięczną praktyką terenową.

Badania sondażowe – rodzaj badań wykopaliskowych polegający na zakładaniu niewielkich wykopów w celu sprawdzenia obecności stanowiska archeologicznego bądź jego charakterystyki (np. datowanie, zasięg, przynależność kulturowa, funkcja).