Najważniejszym i trwałym czynnikiem określającym sytuacje Polski powojennej, aż po rok 1989, było jej uzależnienie od ZSRR. Konstatacja ta, ważna dla całego okresu, szczególnie oczywista jest dla lat 1944-1956. Przejawiało się ono wówczas po prostu w powszechnie dostrzeganej fizycznej obecności nie tylko armii posiadającej własne bazy, lotniska i poligony, ale także tysięcy oficerów sowieckich w Wojsku Polskim czy setek ,,doradców" w aparacie bezpieczeństwa i administracji gospodarczej; w natrętnej propagandzie, masowym napływie zideologizowanych filmów, sztuk i książek, wprowadzeniu obowiązkowej nauki języka rosyjskiego; w nieustannym powtarzaniu sloganów o ,,pomocy" i ,,przykładzie". Jeśli jednak chce się przejść od banalnych ogólników do rzetelnej analizy, napotyka się przeszkody nie tylko intelektualnej natury. Struktury owego uzależnienia były bowiem skomplikowane i wielowymiarowe, a także co szczególnie istotne - skrywanie i utajniane. Opis ich możliwy więc będzie dopiero w miarę udostępniania pilnie strzeżonych dokumentów.