Utworzone 3 maja 1815 r. na Kongresie Wiedeńskim Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków i jego Okrąg, było wyrazem kompromisu pomiędzy aspiracjami zaborczych mocarstw Austrii, Rosji i Prus. Kraków wraz z okręgiem stał się rodzajem państwa miasta obejmującego obszar Krakowa oraz 17 gmin wiejskich i 3 prywatnych miasteczek: Chrzanowa, Trzebini i Nowej Góry. Rzeczpospolita Krakowska posiadała własną konstytucję, stosunkowo dużą autonomię i liberalny jak na owe czasy ustrój. Podczas krótkiego funkcjonowania rządzący miastem Senat oraz jego mieszkańcy starali się podźwignąć miasto z długoletniej recesji w jaką dawna stolica popadła jeszcze w XVIII w. W Wolnym Miście Krakowie przeprowadzono wiele reform: zrównano obywateli wobec prawa, wprowadzono niezawisłe sądownictwo, a specjalnie powołana Komisja Włościańska przeprowadziła zniesienie pańszczyzny i oczynszowanie w większości majątków. Starano się „upięknić” i unowocześnić miasto na wzór europejskich stolic.  Rozpoczęto szereg inwestycji np. restauracje Collegium Maius, Barbakanu, wzgórza Wawelskiego, budowę kolei, stałego mostu między Krakowem a Podgórzem, kanalizacji czy teatru miejskiego. W planowaniu przestrzennym nie zabrakło miejsca na modne wówczas zielone tereny spacerowe: wytyczono Planty, założono park otaczający Celestat, rozbudowano ogród Botaniczny. Rozpoczęte prace modernizacyjne często wiązały się z dużym uszczerbkiem dla substancji zabytkowej miasta.