Jan Chryzostom Pasek pochodził z mazowieckiej szlachty, wykształcony w kolegium jezuickim w Rawie Mazowieckiej, przez 10 lat prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). Pasek był pieniaczem i awanturnikiem procesującym się osiemnastokrotnie, pięciokrotnie skazanym na banicję, a w 1700 r. na infamię. Podpisany na Oznajmienie wyboru króla Augusta II z tytułem komornika ziemskiego krakowskiego[2]. W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla, ale przyznawał również wiele racji opozycji i krytykował bratobójcze walki. Do roku 1668 Pasek był dzierżawcą Klucza Olszowskiego należącego do Ordynacji Myszkowskich[3]. Jego pobyt w Olszówce uwieczniono kamienną płytą pamiątkową. W 1668 wziął w dzierżawę wsie Miławczyce i Bieglów, a po 2 latach, w 1670, objął w posiadanie wieś Smogorzów, którą wniosła w posagu jego żona Anna z Remiszowskich primo voto Łącka. W 1676 Pasek oddał w dzierżawę przynoszący dochody Smogorzów i za 10 tys. złotych kupił Skrzypiów i Zakrzów.

Jego matka została pochowana w Stopnicy w klasztorze Sercanów, Natomiast w Budziszewicach, wsi położonej obok miejsca urodziń JCP, spoczywa ciało pisarza.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Pamiętniki[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Pamiętniki.

Pamiętniki, które spisywał najprawdopodobniej pod koniec życia (w latach 1690–1695), zostały wydane drukiem w 1836 przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Dzielą się one na dwie części: lata 1655–1666 – żołnierska służba Rzeczypospolitej, lata 1667–1688 – żywot ziemiański (sprawy domowe i publiczne). W swej narracji wspomnieniowej autor umieścił m.in. wiersz liryczny (np. pożegnanie ukochanego konia Deresza), panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią czy pod Wiedniem, listy króla Jana Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek, przyśpiewek, kąśliwych paszkwilów na Litwinów. Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich). Nie bez powodu nazywano Pamiętniki „epopeją Sarmacji polskiej”.

Pamiętniki stały się źródłem pisarskiej inspiracji w XIX wieku (np. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Henryka Sienkiewicza, Teodora Jeske-Choińskiego, Zygmunta Krasińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Henryka Rzewuskiego) i w literaturze XX wieku, np. w poezji Jerzego Harasymowicza, Ernesta Brylla, w powieści Trans-Atlantyk (1953) Witolda Gombrowicza (parodia gawędy szlacheckiej). Liczne odwołania do pamiętników Paska są dowodem zakorzenienia twórców polskich w XVII-wiecznej kulturze narodowej i ich (Pamiętników) wartości literackiej i faktograficznej.