Pojęcie sprawiedliwości czy też oddawanej w ten sposób greckiej dikaiosun jest przedmiotem specjalnego traktatu twórcy Etyki nikomachejskiej, umieszczonego w piątej księdze jego dzieła. Co się zaś tyczy odpowiedzialności, to chociaż Arystoteles nie posługuje się żadnym wyrazem, który można by było (bez pewnej dozy anachronizmu) uznać za dokładny odpowiednik tego dość współczesnego terminu, niemniej rozważa on gruntownie jej różne aspekty w swojej obszernej analizie tego, co dobrowolne lub niedobrowolne.
Te dwa wątki praktycznej filozofii Arystotelesa wydają się godne uważnego prześledzenia, także w kontekście współczesnych, z pozoru bardzo nieraz od nich odległych kontrowersji z zakresu etyki lub prawa. Przedstawiana praca jest pewną próbą przynajmniej częściowej i ograniczonej realizacji tego zadania. Składa się ona z dwóch głównych części, omawiających oba tematy, wyróżnione w jej tytule: Arystotelesowską teorię odpowiedzialności, dającą się odtworzyć czy też skonstruować na podstawie jego analizy tego, co dobrowolne lub niedobrowolne, oraz teorię sprawiedliwości, przedstawionej głównie, choć oczywiście nie wyłącznie w piątej księdze Etyki nikomachejskiej.