Małżeństwo – kulturowo uznany związek, co najmniej dwóch osób[1], najczęściej mężczyzny i kobiety[2][3][4][5][6][7], zwanych małżonkami, który ustanawia prawa i obowiązki między nimi, jak również między nimi i ich dziećmi, a także między nimi i ich powinowatymi[8][9][10][11][12]. Definicja małżeństwa różni się na całym świecie nie tylko między kulturami i religiami, ale także w całej historii danej kultury i religii, ewoluując w kierunku zarówno poszerzenia, jak i zawężenia tego, kto i co jest nią objęte. Zazwyczaj jednak jest to instytucja, w której stosunki międzyludzkie, przeważnie seksualne, są powszechnie uznawane lub usankcjonowane[13][14][15][16]. W niektórych kulturach małżeństwo jest zalecane lub uważane za obowiązkowe przed podjęciem jakiejkolwiek aktywności seksualnej.

Problematyka małżeństwa ma charakter interdyscyplinarny, co wynika z wielopostaciowej istoty tego związku oraz społeczno-ekonomicznych, demograficznych, religijnych, prawnych i socjalnych konsekwencji współbytowania dwojga osób. Funkcjonowanie małżeństwa w społeczeństwie, jego trwałość lub nietrwałość pociągają za sobą skutki społeczne, demograficzne, ekonomiczne, psychiczne oraz kulturowe. Stąd małżeństwo postrzega się w wielu aspektach, m.in.: w aspekcie prawnym (jako stan cywilny); w aspekcie społecznym (jako wspólnotę i instytucję społeczną); w aspekcie religijnym (jako sakrament lub kontrakt cywilny)[17].

W niektórych rejonach świata aranżowane małżeństwa, małżeństwa dzieci, poligamia, a czasami wymuszone małżeństwa mogą być praktykowane jako tradycja kulturowa. I odwrotnie, takie praktyki mogą być zakazane i karane w niektórych częściach świata z obawy o naruszenie praw kobiet lub praw dzieci (zarówno dziewcząt, jak i chłopców), a także z powodu prawa międzynarodowego[8]. Dookoła świata, zwłaszcza w rozwiniętych krajach demokratycznych, panuje ogólna tendencja do zapewniania kobietom równych praw w ramach małżeństwa i prawnego uznawania małżeństw par międzywyznaniowych, międzyrasowych i jednopłciowych. Tendencje te zbiegają się z szerszym ruchem na rzecz praw człowieka. Artykuł 16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka deklaruje, że „mężczyźni i kobiety bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, narodowości lub wyznania mają prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Mają oni równe prawa w odniesieniu do zawierania małżeństwa, podczas jego trwania i po jego ustaniu. Małżeństwo może być zawarte jedynie za swobodnie wyrażoną pełną zgodą przyszłych małżonków”[18][19].

Małżeństwo jest instytucją towarzyszącą człowiekowi od początku jego istnienia, jawi się jako naturalna oraz podstawowa komórka społeczeństwa, wspólnoty. Ma ona wymiar zarówno świecki, jak i religijny – zawsze było traktowane nie tylko w sensie czysto legalistycznym, lecz również przybierało wybraną formę obrzędu religijnego lub sakramentu kościelnego[20]. Małżeństwo jest zazwyczaj potwierdzone ślubem, uznającym jego strony za małżonków, oraz niesie z sobą skutki prawne określone prawem małżeńskim[13][21].

Liczba małżeństw i rozwodów (na 1000 mieszkańców) w USA w latach 1960–2011

Od końca XX wieku, poważne zmiany społeczne w krajach zachodnich doprowadziły do zmian sytuacji demograficznej małżeństwa, począwszy od podwyższenia wieku pierwszego małżeństwa, zmniejszenia liczby osób zawierających małżeństwa i zwiększenia liczby par decydujących się na kohabitację zamiast na małżeństwo. Przykładowo, liczba małżeństw w Europie zmniejszyła się o 30% w latach 1975–2005.