Książka poświęcona jest temu, jak lekcje języka polskiego mogą inicjować, wspierać oraz rozwijać zdolność myślenia, w tym myślenia o współczesności. Autor pokazuje, na czym ta aktywność umysłowa polega, zarówno w kontekście filozoficznym (tu istotną rolę odgrywają odwołania do dorobku Hannah Arendt), jak i edukacyjnym, oraz czym się wyróżnia na tle innych aktywności człowieka. Diagnozuje również wyzwania kulturowe, cywilizacyjne, społeczne, geopolityczne, z jakimi musi zmierzyć się edukacja humanistyczna w dzisiejszej szkole. Podkreśla, że odpowiedzialność za losy świata wymaga adekwatnej koncepcji wychowania obywatelskiego (adresowanej do młodych ludzi), które pozwoli ocalić przez zniszczeniem różnorodność tego świata. Szczególną rolę w realizowaniu wyznaczonych edukacji polonistycznej zadań przypisał autor współczesnemu reportażowi literackiemu (m.in. tekstom Wojciecha Jagielskiego, Wojciecha Tochmana, Katarzyny Boni, Małgorzaty Szejnert, Krzysztofa Millera, Filipa Springera); gatunek ten pozwala bowiem, jego zdaniem, zarówno na refleksję nad współczesnością, jak i nad obywatelskością.