Socjaliści szukali źródeł swojej ideologii już w starożytności, w filozofii Mazdaka, Platona i Arystotelesa.

Właściwy ruch socjalistyczny opierał się jednak na ruchu związkowym i spółdzielczym, pismach teoretyków socjalizmu utopijnego oraz tzw. chrześcijańskim socjalizmie. Socjalizm chrześcijański nie używał początkowo tej nazwy. Narodził się z chrześcijańskiego poczucia wspólnoty i solidaryzmu. Późniejsi teoretycy socjalizmu utopijnego widzieli w Kazaniu na górze, wizję wspólnoty kolektywistycznej. W wieku XIX działacze protestanccy zakładali instytucje społeczne takie jak Working Men's College, którego pierwszym dyrektorem został Frederick Maurice, czy działacze tacy jak Charles Kingsley, Adolph Wagner i Adolf Stoecker. Idee socjalistyczne głosił ruch oksfordzki, organizując misje w dzielnicach nędzy. Działacze katoliccy zainteresowali się sprawą robotniczą dopiero po 1891 roku, gdy wydana została encyklika Rerum novarum. W Rosji, ze względu na kolektywistyczne tradycje Kościoła prawosławnego i regionalne tradycje struktur chłopskich, idee socjalizmu znalazły szerokie uznanie.