Proste, żołnierskie widzenie tamtego tragicznego i bohaterskiego czasu.

Piosenka dotyczy wyłonionego z konspiracyjnej grupy „Odwet” samodzielnego oddziału partyzanckiego „Jędrusie”. „Odwet” (a tym samym później i „Jędrusie”) skupiał głównie gimnazjalną, patriotyczną młodzież harcerską z Tarnobrzega i jego okolic.

Twórcą „Jędrusiów” był phm. Władysław Jasiński pseud. „Jędruś”, nauczyciel, student prawa, instruktor harcerski z I Drużyny Harcerskiej w Mielcu (Chorągiew Krakowska). Poległ podczas akcji w styczniu 1943 r. Miał wówczas 33 lata.

Z czasem oddział „Jędrusiów” podporządkował się Armii Krajowej. Po scaleniu stanowił 4 kompanię II batalionu 2 Pułku Piechoty Legionów Armii Krajowej. Pułk wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów AK, która wraz z 7 dywizją stanowiła „Kielecki Korpus Armii Krajowej”.

W niektórych publikacjach podawana jest jeszcze jedna strofa piosenki (por. pierwsza wersja tekstu) :

Noc w konarach wichrem łka,

Spokój, cisza, raptem: trach!

Pełne lufy ognia – kaemu melodia,

A granaty: bach, bach, bach[5]!

W ostatnim roku wojny piosenka ukazała się w Radomsku w formie powielonej ulotki. Nuty odbito na papierze światłoczułym, szatę graficzną opracował „Lechita” – Lechosław Marszałek. Była drukowana nie tylko w formie ulotki, ale również na łamach podziemnej gazetki i w zbiorku Śpiewnik Batalionów Chłopskich, który wydano w 1944 r. Po wyzwoleniu weszła prawie do wszystkich śpiewników wydanych w kraju i za granicą[1].

Drugi wariant tekstu został nadesłany przez Władysława Trzuskowskiego w ramach konkursu zorganizowanego staraniem Zarządu Głównego Związku Młodzieży Wiejskiej oraz redakcji tygodnika „Nowa Wieś”. Informatorem uczestnika był Czesław Idasiak, instruktor WF Technikum Przemysłowo-Pedagogicznego w Pabianicach, były partyzant, który walczył w lasach lubelskich. Utwór ukazał się drukiem w: Śpiewnik zastępowego, s. 276 (wraz z nutami); Serce w plecaku, s. 24–25 (również z nutami)[2].

„Jędrusiowa dola”, tak jak każda konspiracyjna piosenka, od początku zaczęła „żyć własnym życiem”. Bywała modyfikowana, najczęściej bezwiednie. Stąd opublikowane 4 warianty. Obaj autorzy uznawali za właściwy i oryginalny tekst z 1 wariantu – Henryk Fajt tegoż tekstu uczył swoich podopiecznych podczas lekcji w Liceum Pedagogicznym w Radomsku[6].