Jasna Góra (łac. Clarus Mons) – sanktuarium wraz z klasztorem zakonu paulinów w Częstochowie, położone na wzgórzu Jasna Góra. Jedno z ważniejszych miejsc kultu maryjnego oraz najważniejsze centrum pielgrzymkowe katolików w Polsce ze znajdującym się obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, który uważany jest za cudowny[4] oraz zbiorem wielu innych dzieł sztuki, najczęściej sakralnej, stanowiących w większości dary wotywne wiernych. 16 września 1994 obiekt uznany został za pomnik historii[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ważniejsze wydarzenia z historii Jasnej Góry
DataWydarzenie
9.08.1382Sprowadzenie paulinów na częstochowskie wzgórze oraz fundacja klasztoru przez księcia Władysława Opolczyka
31.08.1384Do paulińskiego kościoła ofiarowano obraz Matki Bożej
1388Klasztor i kościół kultu maryjnego otrzymały nazwę Jasna Góra
24.02.1393Król Władysław II Jagiełło potwierdził fundację Jasnej Góry
1425Przywilej odpustów dla pielgrzymów na Jasnej Górze nadany przez abp. Wojciecha Jastrzębca
1429–1450Budowa gotyckiej kaplicy Matki Boskiej
14.04.1430Rabunkowy napad husycki, zniszczenie Cudownego obrazu oraz rewaloryzacja w Krakowie
1431Uroczyste przeniesienie odnowionego obrazu z Krakowa na Jasną Górę
1463Konsekracja wzniesionego przy kaplicy, gotyckiego kościoła Krzyża Świętego i Narodzenia NMP
1550Rozpoczęła działalność kapela jasnogórska – zespół wokalno-instrumentalny
1568O. Mikołaj z Wilkowiecka OSPPE, ogłosił drukiem pierwsze dzieło o dziejach jasnogórskiego obrazu „Historya o obrazie w Częstochowie Panny Maryey y o cudach rozmaitych tej Wielebnej Tablice”
1616Król Zygmunt III Waza obwarował sanktuarium. Jasna Góra stała się fortecą
1641–1644Wzniesiono trójnawowy korpus kaplicy (druga część), fundacji biskupów Stanisława i Macieja Łubieńskich
8.09.1650Poświęcenie ołtarza głównego w kaplicy Matki Bożej, fundacji kanclerza wielkiego koronnego, Jerzego Ossolińskiego
27.12.1655Wycofanie wojsk szwedzkich po czerdziestodniowym oblężeniu fortecy
1661Król Jan II Kazimierz Waza przyjął w Sali Rycerskiej hołd kozaków zaporoskich
27.02.1670Jedyny ślub królewski na Jasnej Górze, Michała Korybuta Wiśniowieckiego z Eleonorą Habsburżanką
20.10.1683Król Jan III Sobieski złożył hołd i trofea po zwycięstwie nad Turkami w bitwie pod Wiedniem
16.07.1690Pożar kościoła, po którym zawaliło się sklepienie
1692–1730Odbudowa zniszczonego kościoła w stylu barokowym
1702, 1704Kolejne oblężenia jasnogórskiej fortecy przez Szwedów
1705Cudowny obraz wywieziono do klasztoru w Mochowie
9.10.1710Pożar w bibliotece jasnogórskiej
8.09.1717Uroczysta (pierwsza poza Rzymem) koronacja postaci cudownego obrazu, koronami papieża Klemensa XI
1736Otwarcie odnowionej biblioteki klasztornej
1769–1771Skuteczna obrona przez Kazimierza Pułaskiego i konfederatów barskich po ataku wojska rosyjskiego
1793Fortecę jasnogórską zajmują wojska pruskie feldmarszałka Mólendorta (II rozbiór Polski)
1809Oblężenie twierdzy przez generała austriackiego Bronowackiego
1813Wkroczenie wojsk rosyjskich na Jasną Górę. Z rozkazu cara Aleksandra I Romanowa zostały rozebrane wały obronne jasnogórskiej fortecy
13.10.1836Uroczysty pochówek szczątków zmarłych paulinów w zbiorowym grobie pod kaplicą Matki Bożej. Początek nowych pochówków w niszach krypty pod kaplicą
1843Odbudowa murów fortecznych Jasnej Góry
1861Odsłonięcie pomnika przeora o. Augustyna Kordeckiego OSPPE
1896Udostępnienie pielgrzymom prezentacji skarbca z eksponatami
1897Wojsko rosyjskie opuściło twierdzę jasnogórską
15.08.1900Pożar wieży
1906Kościół Krzyża Świętego i Narodzenia NMP otrzymały tytuł bazyliki mniejszej
29.08.1906Pierwsza uroczystość Matki Bożej Jasnogórskiej
22/23.10.1909Kradzież sukni perłowej i koron klementyńskich z Cudownego obrazu
22.05.1910Rekoronacja po kradzieży koron klementyńskich postaci Cudownego obrazu koronami papieża Piusa X
1913Poświęcenie stacji drogi krzyżowej wokół murów Jasnej Góry
4.11.1918Polskie wojsko uwolniło Jasną Górę spod jarzma zaborcy
3.09.1939Niemcy wkroczyli na Jasną Górę, która znalazła się na terenie Generalnego Gubernatorstwa
3.10.1945Na Jasnej Górze rozpoczęła swoje obrady pierwsza po II wojnie światowej Konferencja Episkopatu Polski
8.09.1946Episkopat Polski z prymasem, kard. Augustem Hlondem poświęcił ojczyznę Niepokalanemu Sercu Maryi
9.12.1953Pierwszy Apel Jasnogórski, zorganizowany przez o. Jerzego Tomzińskiego OSPPE
26.08.1956Jasnogórskie Śluby Narodu Polskiego
3.05.1957Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński erygował na Jasnej Górze Instytut Prymasowski Ślubów Narodu
3–4.05.1966Obchody Milenium chrztu Polski pod przewodnictwem kard. Stefana Wyszyńskiego
4–6.06.1979Papież Jan Paweł II jako zwierzchnik Kościoła powszechnego przybył na Jasną Górę
1983Ukazał się pierwszy numer dwumiesięcznika „Jasna Góra”
14–16.08.1991Papież Jan Paweł II przybył do sanktuarium na 6. Światowe Dni Młodzieży
17.06.1999Ostatnia wizyta papieża Jana Pawła II na Jasnej Górze
2006Otwarcie Skarbca Pamięci Narodu w bastionie św. Rocha
26.05.2006Papież Benedykt XVI przybył na Jasną Górę
28.07.2016Wizyta papieża Franciszka na Jasnej Górze
Herb paulinów na drzwiach
Początki istnienia klasztoru sięgają dnia 22 czerwca 1382, kiedy to do Polski zostali sprowadzeni paulini z macierzystego klasztoru św. Wawrzyńca pod Budą na Węgrzech przez księcia Władysława Opolczyka i osadzeni mocą dekretu z 9 sierpnia tegoż roku na wzgórzu w pobliżu wsi Stara Częstochowa, którego proboszczem był Henryk Biel herbu Ostoja z Błeszna[6]. Oddany im został wówczas drewniany kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Maryi Dziewicy i Rodzicielki[7]. Parafię przeniesiono natomiast do filialnego kościoła św. Zygmunta w Częstochowie[7]. Jak wynika to z najnowszych badań, na wzgórzu jasnogórskim obok kościoła drewnianego wznosiła się murowana strażnica[7]. W niej to – być może po zaadaptowaniu – zamieszkało początkowo pierwszych około 16 zakonników węgierskich[7]. Ich pieczy w dwa lata po erekcji klasztoru powierzył książę opolski Władysław przywieziony z ziemi halickiej obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwany odtąd Obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, który według legendy namalował św. Łukasz Ewangelista na desce stołu w Jerozolimie. Obraz wkrótce zasłynął łaskami i cudami. W rzeczywistości obraz powstał w XIV wieku i jest dziełem nieznanego artysty włoskiego[8]. On też namalował szramy na policzku Matki Boskiej, co wykazały wykonane w XX wieku szczegółowe badania obrazu[8]. Paulini, uposażeni najpierw dziesięcinami przez fundatora, w kilka lat później 24 lutego 1393, gdy książę Władysław utracił swe posiadłości śląskie i małopolskie, ponowne nadania, bardziej korzystne otrzymali od króla Władysława Jagiełły[9]. Na skutek napływających darów podjęto wówczas realizację zespołu gotyckich zabudowań kościelno-klasztornych[9]. W latach 1425–1429 wzniesiono jednonawową świątynię murowaną, zastępując nią kościół drewniany[9]. Ponadto do stojącej kaplicy Matki Bożej, dostawiono od zachodu czworoboczny klasztor z wewnętrznym krużgankiem[9].
14 kwietnia 1430 klasztor został splądrowany przez bandę rycerzy, rozbójników (Polaków, Ślązaków, Czechów i Morawian, wśród których był m.in. starosta sanocki Jan Kuropatwa), którzy przy tej okazji sprofanowali i zniszczyli cudowny obraz[10]. Obraz został wówczas wyrwany z ołtarza, ciśnięty na ziemię, okradziony z kosztowności i pocięty szablami[11]. Po renowacji w Krakowie i ozdobieniu tła srebrnymi blachami obraz został uroczyście przeniesiony na Jasną Górę w 1434[9]. Ponowny wzrost ruchu pielgrzymkowego wymusił trwającą do 1644 rozbudowę gotyckiej kaplicy Matki Bożej o trójnawowy korpus. Budowa fortyfikacji trwała 28 lat, z przerwami od roku 1620.
Szczególne znaczenia dla Polaków miejsce to nabrało podczas potopu szwedzkiego w 1655 oraz 1 kwietnia 1656, gdy król Jan II Kazimierz Waza złożył śluby lwowskie. 16 marca 1657 przybył on na Jasną Górę i tam modlił się o uratowanie Rzeczypospolitej przed wojskami szwedzkimi. Śluby lwowskie powtórzone zostały 26 sierpnia 1956 w Jasnogórskich Ślubach Narodu, napisanych przez prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego 16 maja 1956.
Oblężenie podczas potopu szwedzkiego w 1655[edytuj | edytuj kod]
Obrona Jasnej Góry 1655, XIX wieczna płaskorzeźba z przedsionka Sali Rycerskiej
Osobny artykuł: Oblężenie Jasnej Góry.
W ciągu niespełna 200 lat istnienia Fortecy wielokrotnie pod jej murami stawał nieprzyjaciel, jednak główne rozstrzygnięcia najczęściej zapadały na polach kluczowych bitew[12]. Stąd też działania militarne pod murami częstochowskiego Sanktuarium miały najczęściej znaczenie drugorzędne[12].
W czasie potopu szwedzkiego wojska nieprzyjaciela podjęły próbę opanowania klasztoru i sanktuarium pod dowództwem gen. Burcharda Muellera o liczebności około 4000 żołnierzy oraz artylerią w postaci 36 dział[12]. Po stronie obrońców twierdzy dowodzonej przez przeora o. Augustyna Kordeckiego OSPPE znajdowało się około 160 żołnierzy załogi, niespełna 100 zakonników oraz kilka osób spośród szlachty[12]. 8 listopada 1655 Szwedzi zażądali poddania klasztoru, lecz po odmowie zakonników wycofali się następnego dnia do Wielunia. Ponowne niewpuszczenie ich do jasnogórskiej twierdzy było przyczyną rozpoczęcia oblężenia, trwającego od 18 listopada 1655 do nocy z 26 na 27 grudnia. Pod koniec listopada Szwedzi otrzymali posiłki w postaci dodatkowych 600 ludzi i 3 armat. Jednak o. Kordecki odrzucił ponowne żądanie kapitulacji po informacjach o niezadowoleniu wojsk polskich w służbie szwedzkiej. Twierdza znajdowała się pod ostrzałem, lecz szwedzkie wojska dopiero 10 grudnia sprowadziły artylerię oblężniczą, która mogła się przyczynić do zdobycia klasztoru. W dniu 24 grudnia o. Kordecki odrzucił kolejne żądanie poddania twierdzy. 27 grudnia Szwedzi zaprzestali oblężenia, jednakże próbowali później jeszcze czterokrotnie zdobyć klasztor. Wcześniej 17 listopada 1655 prowincjał o. Teofil Bronowski OSPPE wywiózł z Jasnej Góry Cudowny Obraz na Śląsk, aby nie narażać go na ewentualną profanację czy grabież[13]. Obraz przechowywano w paulińskim klasztorze w Mochowie[13].
Obrona Jasnej Góry przede wszystkim była triumfem w wymiarze religijno-symbolicznym. Oblężenie to nie było punktem zwrotnym w przebiegu potopu szwedzkiego. Warto dodać, że z Wielkopolski wyruszyła wyprawa na pomoc Częstochowie pod wodzą starosty babimojskiego Krzysztofa Żegockiego, która dotarła na miejsce już po odejściu Szwedów.
Bitwa podczas rokoszu Lubomirskiego w 1665[edytuj | edytuj kod]
W sierpniu 1665 pod murami Jasnej Góry miała miejsce bitwa wojsk króla Jana Kazimierza z rokoszanami Jerzego Lubomirskiego (starosty olsztyńskiego), która okazała się zwycięska dla wojsk rokoszan. Paulini z Jasnej Góry w czasie tej bitwy zamknęli bramy, aby uniknąć angażowania się w konflikt zbrojny między dwoma dobrodziejami klasztoru.
Oblężenia podczas II najazdu szwedzkiego 1702-1709[edytuj | edytuj kod]
Następnie podczas III wojny północnej, Szwedzi trzykrotnie oblegali jeszcze Jasną Górę, kiedy komendantem twierdzy był przeor klasztoru o. Euzebiusz Najman OSPPE[12]. Groźbami i szantażem usiłowali wymusić okup na paulińskich zakonnikach[12]. Początkowo próbował tego dokonać gen. Nils Carlsson Guldenstiern, który wraz z 10-tysięczną armią stał pod murami Sanktuarium od połowy do końca sierpnia 1702. Okupu jednak nie zdołał wymusić, a spowodowane postojem pod Częstochową opóźnienie w marszu wojsk skomplikowało w tymże roku losy podboju Polski.
Niepowodzeniem też zakończyły się próby wymuszenia kontrybucji przez innych szwedzkich generałów: Karola Gustawa Rehnskölda, który od 5 do 14 lutego 1704 przebywał w Częstochowie wraz z 9-tysięczną armią oraz gen. Nilsa Stromberga, który w kwietniu 1705 za doznane niepowodzenie, a więc odmowę zapłacenia kontrybucji przez Klasztor, zemścił się podpalając leżącą nieopodal klasztoru wieś Częstochówkę[12]. Pożar, jaki wówczas wybuchł, zagroził poważnie Klasztorowi, który od niechybnej katastrofy uratowała nagła zmiana kierunku wiatru, zapobiegając dalszemu rozprzestrzenianiu się ognia[12].
Obrona Jasnej Góry przed Szwedami, obraz Januarego Suchodolskiego
Ostatni – czwarty – raz w czasie III wojny północnej Szwedzi pojawili się pod klasztorem we wrześniu 1709. Do Częstochowy wszedł korpus gen. Ernesta von Krassau maszerujący w kierunku Szczecina. Jednym z pułków szwedzkich dowodził płk. Wilhelm Burchard Müller von der Luhnen, syn generała Burcharda Müllera, który 54 lata wcześniej bezskutecznie oblegał klasztor w czasie pamiętnego najazdu w 1655. Szwedzi zażądali zapłacenia kontrybucji, lecz 12 września w obliczu nadciągających wojsk rosyjskich i saskich, wycofali się z Częstochowy[14].
Koronacja obrazu[edytuj | edytuj kod]
Przez następne lata, do 1770 na Jasnej Górze nie było żadnych działań zbrojnych. W tym czasie miało miejsce bardzo ważne wydarzenie. Otóż decyzją papieża Klemensa XI z 1716 biskup chełmski Krzysztof Szembek dokonał 8 września 1717 koronacji jasnogórskiego obrazu, w której uczestniczyło około 200 tys. wiernych. Była to pierwsza na ziemiach polskich ustanowiona dekretem papieskim koronacja wizerunku Matki Bożej z Dzieciątkiem, dokonana poza Rzymem[15].
