W literaturze i sztuce polskiej XIX i XX w. humor i satyra nabierały dodatkowego charakteru, z jednej strony jako ważny element oswojenia popowstaniowej rzeczywistości, z drugiej zaś ośmieszenia wroga. O dotkliwości tej broni świadczy fakt, że kursujące dowcipy, niejednokrotnie uwieczniane na kartach listów i pamiętników, były równie bezwzględnie ścigane i karane, co zakazana bibuła. Ten element był jednak czynnikiem natury ogólnej, charakteryzującym opór przeciw wszelkim autorytarnym systemom i podobny z wieloma zjawiskami we Francji i Rosji w XIX i XX w. Dowodem tego było zakładanie w tym samym czasie wielu pism satyrycznych oraz narodziny osobnej gałęzi sztuki jakim były karykatury umieszczane w ówczesnej prasie. Podstawą rozważań będą teksty kultury, zarówno wybrane dzieła literackie pisarzy pierwszoplanowych w XIX w. (Fredro czy Lam) jak i zapomnianych już dziś (Wilkoński…..) oraz w XX w. – Tuwim, Gałczyński, jak Minkiewicz, Marianowicz czy Huszcza. Osobne miejsce zajmą kabarety literackie i artystyczne: Zielony Balonik, Momus, Qui pro Quo czy Dudek. Równoprawny wobec słowa będzie obraz i jego twórcy od pierwszych pism satyrycznych na ziemiach polskich: …., poprzez głośną Muchę aż po rysunki i dodatki satyryczne np. w „Tygodniku Ilustrowanym” z pracami Franciszka Kostrzewskiego.