Chłopi w Polsce – na ziemiach polskich ludność chłopska zaczęła się kształtować zapewne między VI a VIII w., wraz z powstawaniem — w wyniku rozpowszechnienia się rolnictwa ornego — samodzielnych gospodarstw chłopskich. Sprzyjało to rozkładowi wspólnot rodowych i indywidualizacji gospodarki. W okresie plemiennym nie występował jednak podział na chłopów i inne kategorie społeczne, większość ludności stanowili pospolici wolni. W XI–XII w. najzamożniejsi weszli do warstwy książęcych wojów (rycerzy). Samodzielność owych wolnych ograniczała wspólnota terytorialna (opole), która m.in. regulowała użytkowanie przez nich wspólnych pastwisk, lasów, użytków wodnych, ograniczenia były także związane z różnego typu powinnościami wobec plemienia i jego starszyzny (np. udział w pospolitym ruszeniu, budowa i naprawa grodów oraz wszelkiego innego typu systemu umocnień, dostarczanie danin). Obciążenia te znacznie wzrosły po powstaniu organizacji państwowych (X w.), gdy władze plemienne zastąpił silny aparat wczesnopiastowskiej monarchii, wówczas też obok chłopów wolnych, podporządkowanych rozbudowie systemowi ciężarów prawa książęcego oraz zadaniami specjalnymi w ramach organizacji wsi służebnych (służebna ludność), na większą skalę pojawili się niewolni, wywodzący się z brańców wojennych, częściowo także wolnych, będących niewypłacalnymi dłużnikami bądź pozbawionych wolności za przestępstwa. Ludność ta, osadzana w dobrach książęcych, kościołach i możnowładczych, była całkowicie zdana na swych właścicieli, podlegała także powinnościom prawa książęcego. Wraz z rozwojem państwa uznano całą ziemię nie użytkowaną za własność książęcą, pojęcie własności książęcej rozciągnięto także na posiadłości chłopów wolnych. Na przełomie XII i XIII w. cała ziemia była już własnością feudalną, natomiast chłopi posiadali jedynie prawo jej użytkowania. Od XI w. chłopi płacili dziesięciny na rzecz Kościoła, nastąpiły również nadania powinności chłopskich dobrom kościelnym, a później możnowładztwu, co stworzyło kategorię chłopów poddanych Kościołowi i panom świeckim, tylko formalnie wolnych osobiście (w praktyce ich status był zbliżony do chłopów niewolnych). Szczególnie przyczyniło się do tego rozpowszechnienie się immunitetów, które spowodowały wprawdzie uwolnienie się chłopów od ciężarów prawa książęcego, ale doprowadziły do oddania ich pod jurysdykcję panów gruntowych. Kolonizacja nie zagospodarowanych terenów, a następnie osadnictwo na prawie niemieckim w XII–XIV w. (kolonizacja na prawie niemieckim) prowadziły do ujednolicenia stosunków prawnych na wsi, zapewniając chłopom wolność osobistą (początkowo dotyczyła ona tylko nowych osadników, później objęła także inne kategorie chłopów), dziedziczne użytkowanie gospodarstw, ściśle określone powinności oraz samorząd, na którego czele stał sołtys. Ze względu na wprowadzanie prawa niemieckiego upowszechniały się nowe metody uprawy w postaci trójpolówki oraz nowe narzędzia rolnicze. Nowe metody gospodarowania oraz zasady prawa niemieckiego, które stopniowo objęły cały kraj, spowodowały ujednolicenie typu gospodarki i zrównanie różnych kategorii chłopów, tworzących odtąd dość jednolity stan. Utrzymały się jednak różnice ekonomiczne między pełnorolnymi kmieciami (XIV–XV w. ok. 85% ludności chłopskiej) oraz bogatymi gburami (Prusy Królewskie, Książęce, Pomorze Zachodnie) a wzrastającą liczebnie kategorią małorolnych zagrodników (ogrodników), którzy nie mogąc utrzymać się z gospodarki rolnej musieli uzupełniać swoje dochody z pracy w gospodarstwie pana, sołtysa lub bogatych chłopów. Pojawili się również, na ogół bezrolni, chłopi chałupnicy i jeszcze ubożsi od nich komornicy. W znacznej części spośród chłopów rekrutowali się tzw. ludzie luźni. Do XV w. główną powinnością chłopów (ok. 65–70% ogółu ludności państwa) był czynsz płacony w naturze lub pieniądzu. W okresie późniejszym, wraz ze wzrostem popytu na zboże i rozwojem folwarków, największym obciążeniem stała się pańszczyzna. W XV i XVI w. oprócz zwiększenia powinności chłopskich stopniowo ograniczano, a następnie likwidowano, zwłaszcza w dobrach prywatnych i kościelnych, wolność osobistą chłopów (szczególnie możliwość opuszczania wsi; prawo wychodu) oraz samorząd wiejski (warcki statut 1423 i przywilej piotrkowski 1496; statuty sejmowe z początkiem XVI w., m.in. 1519, w którym chłopów w dobrach prywatnych całkowicie pozbawiono sądownictwa państwowego, jedynie chłopi w królewszczyznach zachowali prawo wnoszenia skarg do Referendarii Koronnej). W XVI w. nastąpiła też likwidacja samorządu wiejskiego. Postępującej rozbudowie gospodarki folwarcznej, opartej w głównej mierze na pracy pańszczyźnianej, towarzyszyły rugi chłopskie, polegające na usuwaniu chłopów z lepszej ziemi i przenoszeniu ich na gorszą lub zmniejszające obszar ich gospodarstw. Wszechwładza pana nad wsią sprzyjała wzrostowi różnego typu obciążeń nakładanych na chłopów (wzrost pańszczyzny w XVII w. do 6 i więcej dni tygodniowo z łanu, podwody, powaby). Zjawisku temu towarzyszyło nasilające się zbiegostwo chłopów, będące formą ich obrony przed wzmagającym się uciskiem, sporadycznie dochodziło też w XVII w. do lokalnych zbrojnych wystąpień chłopów (Podhale, Wielkopolska), zwłaszcza w okresie powstania B. Chmielnickiego. W XVII i na pocz. XVIII w. kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, a także wojny, które objęły całe terytorium Rzeczypospolitej (zwłaszcza 1648–1667 i 1700–1721) spowodowały ogromne zniszczenia i nędzę większości chłopów. Liczba kmieci uległa zmniejszeniu, nastąpiło również ogólne ich zubożenie, najliczniejszą kategorią chłopów stali się zagrodnicy, wzrosła też liczba chałupników i komorników.