Józef Ignacy Kraszewski (ur. 28 lipca 1812 w Warszawie, zm. 19 marca 1887 w Genewie) – polski pisarz, publicysta, wydawca, historyk, działacz społeczny i polityczny, autor z największą liczbą wydanych książek i wierszy w historii literatury polskiej oraz malarz. Pseudonimy literackie: Bogdan Bolesławita, Kaniowa, Dr Omega, Kleofas Fakund Pasternak, JIK, B.B. i inne.
Kraszewski urodził się w Warszawie w ziemiańskiej rodzinie Jana i Zofii z Malskich. Rodzice mieszkali na Grodzieńszczyźnie w swoim majątku Dołhe koło Prużany. Rodzina pieczętowała się herbem Jastrzębiec, którego praprzodkom rodów herbowych poświęcił później powieść Boleszczyce[1]. Matka szukała w Warszawie schronienia w obawie przed wojną francusko-rosyjską. Oboje rodzice pojawiali się w późniejszej twórczości Kraszewskiego jako wzorce postaci powieściowych. Ojciec, Jan Kraszewski (1788–1864), chorąży powiatu prużańskiego, został przedstawiony w roli seniora rodziny w Powieści bez tytułu (1855). Zofię Kraszewską (1791–1859) syn sportretował m.in. w Pamiętnikach nieznajomego (1846). Józef Ignacy był najstarszy z pięciorga rodzeństwa; najmłodszy brat Kajetan (1827–1896) także zajął się literaturą, był autorem opowiadań i powieści.
Dom Kraszewskiego w Romanowie, współcześnie siedziba Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie
Kraszewski wychowywał się w Romanowie w powiecie włodawskim (obecnie powiat bialski), pod opieką dziadków Anny Zofii i Błażeja Malskich oraz prababki Konstancji Nowomiejskiej. Wyniósł stamtąd pierwsze zainteresowania kulturą i literaturą. W latach 1822–1826 kształcił się w szkole wydziałowej w Białej Podlaskiej, zwanej wówczas Akademią Bialską, od 1826–1827 w szkole wojewódzkiej w Lublinie, wreszcie od 1827 do 1829 roku w gimnazjum w Świsłoczy, gdzie zdał egzamin dojrzałości.
Kamienica przy ulicy Grodzkiej w Lublinie, gdzie mieszkał Kraszewski
We wrześniu 1829 podjął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego, wkrótce przeniósł się na literaturę. Pod pseudonimem Kleofasa Fakunda Pasternaka ogłaszał pierwsze utwory literackie drukowane w petersburskim „Bałamucie” (1830) i w wileńskim „Noworoczniku Litewskim” (1831). Brał aktywny udział w życiu studenckim, także w gronie spiskowców. 3 grudnia 1830 wraz z grupą młodzieży został aresztowany. Pobyt w więzieniu (potem w szpitalu więziennym) trwał do marca 1832; Kraszewski otrzymał nakaz osiedlenia się w Wilnie z dozorem policyjnym, ale tylko do końca 1832 r. Od grożącej mu branki do wojska na Kaukaz uratowało go wstawiennictwo ciotki (przełożonej wileńskich wizytek) u generał-gubernatora. W późniejszych latach Kraszewski twierdził, że w początkowej fazie procesu był nawet skazany na śmierć. Wyniósł z tego okresu określony stosunek do zbrojnej walki powstańczej – odnosił się do niej ze zrozumieniem, ale i niechęcią, brakiem wiary w powodzenie.
W okresie przymusowego pobytu w Wilnie prowadził historyczne badania źródłowe, co po latach zaowocowało m.in. czterotomową historią tego miasta (Wilno od początków jego do roku 1750), spisywaną w latach 1840–1842, a także kilkoma powieściami. Zaangażował się w popularyzację źródeł historycznych, inicjował wydawanie pamiętników i diariuszy. Z wielu podobnych źródeł korzystał w swojej twórczości.
Niedługo potem osiadł w rodzinnej wsi Dołhe, gdzie u boku ojca nabierał doświadczenia w pracy gospodarskiej. Wkrótce zawarł związek małżeński (10 czerwca 1838) z Zofią Woroniczówną, bratanicą prymasa Jana Pawła Woronicza. W 1838 wraz z żoną osiedlił się na Wołyniu. Początkowo był dzierżawcą wsi Omelno koło Łucka, gdzie założył wspaniały park-ogród (istnieje on do dnia dzisiejszego, jednak w stanie katastrofalnym). W 1840 roku zakupił wieś Gródek koło Łucka. Tam, obok codziennych zajęć gospodarskich, musiał zmierzyć się z procesem o zatajone zadłużenie ciążące na wiosce. Odbył w tym okresie kilka podróży, m.in. do Kijowa i Odessy, które zaowocowały Wspomnieniami Odessy, Jedyssanu i Budżaku (1845–1846). W 1846 gościł w Warszawie, rok później na leczeniu w Druskienikach. W 1848 Kraszewski sprzedał Gródek i przeniósł się do kolejnego nabytku – wsi Hubin (położonej również w powiecie łuckim). Stąd, zrażony niepowodzeniami gospodarskimi, a zarazem przymuszony koniecznością kształcenia czwórki dzieci (Konstancja, ur. 1839; Jan, ur. 1841; Franciszek, ur. 1843; Augusta, ur. 1849), przeniósł się w 1853 do Żytomierza, gdzie mieszkał do 1860, pracując jako kurator szkolny.
Dom Kraszewskiego w Żytomierzu
W Żytomierzu, będącym w tym okresie 40-tysięcznym miastem, ośrodkiem życia społecznego i towarzyskiego polskiej szlachty oraz siedzibą carskich władz gubernialnych, Kraszewski pełnił szereg funkcji i godności. Był m.in. kuratorem szkół polskich (o ograniczonych kompetencjach), dyrektorem Teatru Żytomierskiego (od 1856), dyrektorem Klubu Szlacheckiego, prezesem Towarzystwa Dobroczynności. Cieszył się jednocześnie rosnącą sławą jako pisarz. Mimo pełnionych godności szlacheckich Kraszewski dostrzegał problemy społeczne i występował przeciwko systemowi pańszczyźnianemu. Wkrótce, po odbyciu w 1858 półrocznej podróży po Europie, nabrał także sympatii do idei demokratycznych i gospodarczych zachodniej Europy.
W tym czasie (1854 - 1860) przebywał często w majątku Kisiele, położonym niedaleko Żytomierza, który odziedziczyła jego żona. W tym majątku napisał m. in. memoriał popierający projekt nadania ziemi chłopom[2], przedstawiony na zjeździe gubernialnym szlachty w Żytomierzu na początku 1858.
Równocześnie nie zaniedbywał działalności literackiej i wydawniczej: między innymi w latach 1841–1851 redagował wileńskie „Athenaeum”, od roku 1837 był współpracownikiem „Tygodnika Petersburskiego”, od roku 1851 „Gazety Warszawskiej”. W tym okresie parokrotnie odwiedził Odessę i Warszawę. W latach 1860–1887 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Od roku 1873 poświęcał się wyłącznie pracy literackiej. Parokrotnie w okresie drezdeńskim odwiedzał Galicję i Poznańskie, w roku 1879 podczas jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy literackiej entuzjastycznie przyjmowany w Krakowie, w r. 1882 we Lwowie założył „Macierz Polską”. W roku 1883 aresztowany w Berlinie pod zarzutem działalności wywiadowczej na rzecz Francji (Kraszewski finansował z własnych pieniędzy sieć wywiadowczą z pobudek patriotycznych. W uznaniu zasług prezydent Francji, marszałek Patrice Mac-Mahon, zamierzał nadać Kraszewskiemu Krzyż Komandorski Legii Honorowej). Podczas rozpoczętego w maju 1884 procesu w Lipsku skazano go na trzy i pół roku więzienia w twierdzy w Magdeburgu. Z powodu choroby płuc w 1885 roku został wypuszczony za kaucją. Wyjechał do Szwajcarii, a później do San Remo. Zmarł 19 marca 1887 roku w Genewie, został pochowany 18 kwietnia w krypcie zasłużonych na Skałce w Krakowie
1. Stara Baśń 1969r., 451s.
2. Lubonie 1966r., 320s.
3. Bracia Zmartwychstańcy 1967r., 479s.
4. Masław 1966r., 298s.
5. Boleszczyce 1967r., 294s., Dedykacja
6. Królewscy synowie 1967r., 545s.
7. Historia prawdziwa o Petrku Właście palatynie, którego zwano Duninem 1968r., 330s.
8. Stach z Konar 1968r., 702s.
9. Waligóra 1968r., 444s.
10. Syn Jazdona 1969r., 441s.
11. Pogrobek 1969r., 283s.
12. Kraków za Łoktka 1970r., 291s.
13. Jelita 1970r., 259s.,
14. Król chłopów 1970r., 528s.
15. Biały książe 1970r., 347s.
16. Semko 1970r., 577s.
17. Matka, królów 1971r., 407s.
18. Strzemieńczyk 1971r., 404s.
19. Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik 1971r., 618s.,
20. Dwie królowe 1971r., 452s.
21. Infantka 1972r., 442s..
22.Na Bialskim Zamku 1966r., 288s.
23. Bajbuza 1972r., 458s.
24. Na królewskim dworze 1973r., 469s.
25. Boży gniew 1973r., 448s.
26.Król Piast 1973r., 317s.
27. Adama Polanowskiego, dworzanina króla Jegomości Jana III notatki 1974r., 290s.
28. Za Sasów 1974r., 340s.
29. Saskie ostatki 1974r., 277s.
