Chrześcijaństwo jest religią monoteistyczną i uniwersalistyczną, a jej istotą jest wiara w Jezusa Chrystusa. Narodziło się w pierwszym stuleciu naszej ery na łonie judaizmu. Od samego początku główną tezą wiary chrześcijańskiej było śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Jezus (Jozue) urodził się w Nazarecie (w Galilei) za panowania cesarza Oktawiana Augusta i króla Heroda (zmarł w 4 r. n.e.). Jezus wędrował po całej Galilei, głosząc kazania i nauczając. W ten sposób zdobywał coraz więcej zwolenników i uczniów, którzy traktowali Jezusa jako swojego nauczyciela, nazywając go rabbim. Jezus głosił bliskość Królestwa Bożego i wzywał do pokuty. Po śmierci Jezusa, krąg jego zwolenników uległ rozproszeniu. Dopiero po zmartwychwstaniu i ukazaniu się przez Jezusa uczniom, Piotr zaczyna gromadzić pierwszą gminę chrześcijańską. Miało to miejsce około 30 r. n.e. Pierwsza gmina chrześcijańska była skupiona wokół dwunastu apostołów (na czele stał Piotr) i miała swoją siedzibę w Jerozolimie i prowadziła początkowo działalność misyjną skierowaną głównie do Żydów. Podczas gdy Jezus głosił głównie nadejście Dnia Sądu Ostatecznego, jego uczniowie za podstawową prawdę wiary uznali mesjanizm Jezusa. Uczniowie Jezusa pozostali wierni judaizmowi, jednak oddawanie boskiej czci osobie skazanej przez Sanhedryn (Wysoką Radę) uznawane było za gorszące. Członkowie pierwszej gminy uczęszczali do synagogi i przestrzegali Zakonu, jednak postrzegano ich jako żydowską sektę (łączyła ich świadomość elitarnej odrębności, stanowili ekklesia - "Kościół", czyli "wybrany lud Boży"). Początkowo przywództwo w gminie sprawowali Szymon Piotr, Jakub i Jan, których otaczano wielkim szacunkiem. Decyzje podejmowano wspólnie, obowiązywała wspólnota majątkowa. Jako rytuał przejścia celebrowano chrzest, a na pamiątkę ostatniej wieczerzy spożywano wspólny posiłek. Szybko wzrastała liczba wyznawców Jezusa Chrystusa, a młody Kościół jerozolimski szybko się rozrastał. Do gminy chrześcijańskiej przyłączali się nie tylko mieszkańcy Jerozolim, ale także Żydzi spoza Palestyny. Wzbudzało to wrogość ze strony Sanhedrynu. Pierwszym męczennikiem chrześcijaństwa był Szczepan, który za bluźnierstwo skazany został na ukamienowanie. Przy jego egzekucji obecny był Szaweł z Tarsu, który później sam nawrócił się na chrześcijaństwo i przybrał imię Paweł. Podjął on zakrojoną na szeroką skalę działalność misyjną i założył wiele gmin chrześcijańskich. W tym czasie prowadzono już także misje nawracania pogan. Po przegranej wojnie żydowskiej (66-70 r.) nastąpiło zupełne zerwanie między judaizmem a chrześcijaństwem. W drugiej połowie I w. n.e. zaczęto spisywać relacje o życiu i działalności Jezusa Chrystusa - Ewangelie. Około roku 200 zakończył się proces powstawania kanonu pism Nowego Testamentu (słowo "testament" oznacza w języku łacińskim "przymierze", "umowę"). Został on potwierdzony autorytetem Kościoła przez biskupa aleksandryjskiego Atanazego. Począwszy od końca I w. n.e. chrześcijaństwo powoli przekształca się ze związku samodzielnych gmin w trwałą organizację kościelną. Teraz już nie było uznawane za żydowską sektę, ale za odrębną religię. Po śmierci apostołów zaczęły się kształtować urzędy kościelne. Z czasem wykształciła się trójstopniowa hierarchia (biskup, prezbiterzy, diakoni). Ustalono, że w każdej gminie powinien znajdować się jeden biskup. Od II w. biskupi kolegialnie decydowali o losach całego Kościoła. Uprzywilejowaną pozycję zajmował następca świętego Piotra - biskup Rzymu. Mniej więcej w III w. ostatecznie ustalił się podział Kościoła na kler (uprawniony do udzielania sakramentów) i osoby świeckie.
Liczba zwolenników chrześcijaństwa stale wzrastała, a Kościół rósł w siłę. Ponieważ chrześcijanie nie uznawali kultu cesarskiego, spotykali się zarówno z wrogością ludności pogańskiej, jak i z prześladowaniami ze strony władz państwowych. Szczególnie krwawe prześladowania dotknęły ich za panowania cesarzy: Nerona, Domicjana, Trajana, Marka Aureliusza, Decjusza i Dioklecjana. Dla Nerona pretekstem do prześladowań stał się pożar Rzymu (64 r. n.e.). Jednak męczeńska śmierć nie odstraszała wyznawców Chrystusa. Wręcz przeciwnie -w gminach uważano ich za świętych, a od połowy III w. celebrowano ich kult. Prześladowania miały wymiar polityczny bowiem chrześcijanie, odrzucając kult cesarski, wykazywali brak lojalności względem władzy państwowej.
W ciągu dwóch pierwszych wieków chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się na obszarze całego cesarstwa rzymskiego, od Azji Mniejszej aż po Hiszpanię. Na Wschodzie dotarło ono aż do wschodniej Syrii i Mezopotamii. W III wieku powstawały Kościoły w Arabii i Indiach. Wraz z rozwojem chrześcijaństwa, kształtowała się teologia i filozofia chrześcijańska. Wśród pierwszych gmin działali tzw. "Ojcowie Apostolscy", czyli ci, którzy osobiście słuchali apostołów. Ich celem było nauczanie moralności. W II wieku chrześcijanie musieli odpierać ataki greckich filozofów, kwestionujących wiarę chrześcijańską. Do obrony (apologii) wiary zmuszały też pogromy i odstępstwa wśród samych chrześcijan. Do najsłynniejszych apologetów należeli m. in. św. Justyn Męczennik, Tertulian z Kartaginy i Cyprian. W swoich pismach apologeci objaśniali greckim filozofom swoją religię i bronili jej przed fałszywymi nauczycielami działającymi w obrębie samego chrześcijaństwa. Jednymi z pierwszych teologów byli Ireneusz z Lyonu (II w.) i Klemens Aleksandryjski (II/III w.). Działających w okresie ok. 150 - 600 r. wczesnokatolickich teologów nazywa się ojcami Kościoła. Stworzyli oni tradycję kościelną. Poglądy teologów Wschodu i Zachodu różniły się: pierwsi ukształtowani byli przez tradycje filozoficzno - hellenistyczne Wschodu, a ci drudzy przez tradycje mityczno - republikańskie i cesarskie Zachodu. Greccy ojcowie Kościoła to: Orygenes (II/III w.), Atanazy (III/IV w.), Bazyli Wielki (IV w.) i Cyryl z Aleksandrii (zm. V w.). Do łacińskich ojców Kościoła zaliczamy: Ambrożego (IV w.), Augustyna (IV/V w.) i papieża Grzegorza I Wielkiego (VI/VII w.). W III i IV wieku zaczynają się kształtować rytuały chrześcijańskiej. Ustalono najważniejsze daty roku kościelnego, które uzupełnione w wiekach późniejszych przetrwały do czasów współczesnych. W IV w. Egipcjanin św. Pachomiusz założył pierwszy klasztor. Podstawą tej pierwszej wspólnoty zakonnej były asceza i ciężka praca. Od tego czasu życie zakonne stanie się nieodłącznym elementem chrześcijaństwa. Rodzi się dziejopisarstwo chrześcijańskie, za którego twórcę uważa się Euzebiusza z Cezarei (III/IV w.). Był on nie tylko biskupem, ale także pisarzem, teologiem i historykiem chrześcijańskim. Napisał "Historię Kościoła".
Rok 313 okazał się niezwykle ważnym rokiem dla chrześcijan. A to za sprawą edyktu mediolańskiego, który gwarantował wyznawcom Chrystusa wolność wyznania. Na mocy postanowień tego, wydanego przez Konstantyna Wielkiego, edyktu Kościołowi maiły zostać zwrócone wszystkie skonfiskowane wcześniej dobra. Skutkiem edyktu mediolańskiego był awans chrześcijaństwa do roli religii uprzywilejowanej. Sam cesarz Konstantyn kazał się ochrzcić na krótko przed śmiercią (337 r.). Teodozjusz I Wielki (panował w latach 379 - 395) uznał chrześcijaństwo za religię państwową i zakazał wyznawania innych religii.
Na licznych soborach położono podwaliny pod doktrynę chrześcijańską. Przyczyną ich zwoływania było pojawianie się różnych wątpliwości natury religijnej i w efekcie tworzenie się w obrębie chrześcijaństwa sekt (arianie, nestorianie). Zwołany w 325 r. sobór nicejski potępił arianizm. W 381 sobór konstantynopolitański ogłosił wyznanie wiary zawierające naukę Kościoła o Trójcy Świętej - były to pierwsze chrześcijańskie dogmaty. W trakcie soboru efeskiego (431 r.) potwierdzono status Marii jako Matki Bożej, zakończyć to miało spór z Nestoriuszem. Na czwartym soborze powszechnym w Chalcedonie (451 r.) ogłoszono naukę o dwóch naturach Chrystusa - boskiej i ludzkiej. Kościół starał się likwidować zaistniałe spory doktrynalne, ponieważ groziły one załamaniem jego jedności.
Po przeniesieniu stolicy cesarstwa do Konstantynopola zwiększyło się znaczenie tamtejszych biskupów. Wiek V to czas bujnego rozwoju kultury chrześcijańskiej. W budownictwie chrześcijańskim pojawiają się bazyliki. w VI wieku dominuje sztuka bizantyjska. Jej wspaniałym przykładem jest kościół San Vitale w Rawennie, czy też katedra św. Marka w Wenecji. Kościoły ozdabiane są wspaniałymi mozaikami. Rozwija się także teologia, wiedza biblijna oraz filozofia chrześcijańska. Oficjalną doktryną kościelną była doktryna św. Augustyna. Kwitło życie monastyczne, czyli klasztorne (m. in. w 529 r. św. Benedykt z Nursji założył klasztor Monte Cassino). Klasztory stały się na zachodzie najbardziej popularną formą życia klasztornego. W roku 525 Dionizy Mniejszy wprowadza chrześcijańską rachubę czasu - początkiem nowej ery stają się narodziny Chrystusa.
Tymczasem w 476 r. upadło cesarstwo zachodnie. Data ta wyznacza początek średniowiecza: czas wędrówek ludów. W ich wyniku na obszarach dawnego cesarstwa zachodniego znalazły się ludy germańskie, a zachodni chrześcijanie znaleźli się pod władzą pogan lub arian. Jednak stopniowo Germanowie przejmowali chrześcijaństwo i łacińską kulturę. W V w. do Irlandii przybył św. Patryk, który schrystianizował wyspę. W 498 r. Chlodwig I, król Franków z dynastii Merowingów, przyjął chrzest. W VI w. miała miejsce powtórna chrystianizacja Anglii. Po najeździe germańskim wpływy Bizancjum w Italii zostały mocno osłabione, a biskupi Rzymu, tracąc coraz bardziej opiekę cesarza z Konstantynopola, musieli sobie szukać innych sojuszników. W taki sposób koronę cesarską uzyskał w roku 800 władca Franków Karol Wielki. Rozwojowi chrześcijaństwa sprzyjał pontyfikat papieża Grzegorza I zwanego Wielkim (biskup Rzymu w latach 590 - 604). Umacniał on znaczenie biskupa Rzymu (idea prymatu) i miał wielkie sukcesy w działalności misyjnej. Grzegorz Wielki był także wybitnym teologiem, przypisuje mu się też uporządkowanie liturgii i formę śpiewu kościelnego (tzw. chorał gregoriański). W połowie VIII wieku na Półwyspie Apenińskim powstało Państwo Kościelne.
Jednym z najwybitniejszych myślicieli tego okresu był Będą Czcigodny (VII/VIII w.). był on autorem komentarzy do "Biblii" i kroniki świata. Wniósł on decydujący wkład do tzw. "renesansu karolińskiego". Na życie duchowe i kulturalne w państwie Karolingów miał też Alkuin z Jorku. Głównymi ośrodkami religijnymi, kulturalnymi i naukowymi pozostawały w tym okresie klasztory, które prowadziły też działalność misyjną.
Kościół doby wczesnego średniowiecza musiał się też zmagać z poważnymi trudnościami. Oto w VII wieku narodziła się nowa religia - islam, a już w VIII wieku Arabowie rozpoczęli ekspansję na obszary chrześcijańskie. Podporządkowali sobie Półwysep Iberyjski, tworząc tam Kalifat Kordobański. Począwszy od roku 484 od Kościoła bizantyjskiego stopniowo odłączyli się chrześcijanie z Persji. Ulegli oni wpływom Nestoriusza - byłego patriarchy Konstantynopola, który sądził, że Jezus był człowiekiem i że dzięki swojemu wzorowemu postępowaniu został on natchniony przez Ducha Bożego. Zwolennicy Nestoriusza, nestorianie, nie stworzyli wprawdzie trwałego Kościoła państwowego, ale uzyskali sporą popularność. Tymczasem narastały różnice między Rzymem a Konstantynopolem. Przyczyną niezgody stała się nominacja Focjusza (był on osobą świecką) na następcę patriarchy Konstantynopola Ignacego (schizma Focjisza, IX w.). Spierano się także o Słowian, rywalizowano w ich chrystianizacji. Od końca IX wieku następuje upadek autorytetu papiestwa. Papieże uwikłani byli w intrygi i występki obyczajowe. Utracili szacunek jako zwierzchnicy duchowi. Pod koniec X wieku zaczęła się odnowa życia duchowego (reforma Cluny): zwalczano m.in. symonię (czyli handel godnościami kościelnymi) i nikolaityzm (nie zachowywanie przez duchownych celibatu).
Kościół starał się jednak zwalczać zaistniałe problemy i rozprzestrzeniał się na nowe obszary. W 962 r. nastąpiło odnowienie instytucji cesarstwa (państwo Ottonów). W IX wieku wśród Słowian działalność misyjną prowadzili Cyryl i Metody. Przetłumaczyli oni "Biblię" na język słowiański Chrześcijaństwo wschodnie dotarło do Bułgarii i Rusi ( 988 r. - chrzest Włodzimierza). Zachodnie do Czech, Polski (966 r. - chrzest Mieszka I) i państw skandynawskich. Ostatnim krajem pogańskim pozostawała do XIV wieku Litwa.
W 1054 r. następuje ostateczne zerwanie między Rzymem a Konstantynopolem. Schizmę Wschodnią przypieczętowało wzajemne obrzucenie się przez papieża i patriarchę Konstantynopola ekskomunikami. Przyczyn, istniejącego do dziś, podziału było wiele. Po pierwsze, zarówno papież, jak i patriarcha dążyli do uzyskania prymatu. Do rozłamu przyczyniła się także ingerencja papieży w spór o kult obrazów i ich roszczenia do południowej Italii. Jednak główną przyczyną schizmy były olbrzymie różnice teologiczne, a przede wszystkim w odniesieniu do filioque, czyli spór o pochodzenie Ducha Św.
Od tego czasu historia obu Kościołów toczyła się oddzielnie. W niniejszej pracy zajmiemy się wyłączni historią Kościoła zachodniego. Lata 1073 - 1085 to pontyfikat papieża - reformatora Grzegorza VII. Dążył on do wzmocnienia Kościoła i do uwolnienia go spod zwierzchnictwa władzy świeckiej. W "Dictatus papae" (1075 r.) sformułował zasadę uniwersalizmu papieskiego, czyli władzy absolutnej papieża nad całym światem, nad cesarzami i pozostałymi władcami świeckimi. Stało się to przyczyną trwającego wiele lat sporu o inwestyturę z cesarzem niemieckim. Chodziło o kwestię nominacji biskupów, którzy jako posiadacze urzędów państwowych i posiadłości ziemskich podlegali także cesarzowi. W rzeczywistości chodziło jednak o to, kto powinien sprawować najwyższą władzę: papież, czy cesarz. Koniec XI wieku to narodziny idei krucjat, czyli wypraw krzyżowych. W 1095 r. na synodzie w Clermont papież Urban II wezwał wiernych do wyzwolenia Jerozolimy i Ziemi Świętej z rąk muzułmanów. Wyprawy krzyżowe organizowano aż do XIII w. - ostatecznie jednak idea krucjat upadła. W średniowieczu rozwijają się liczne herezje, głównie o zabarwieniu społecznym. W XII wieku działalność rozpoczął Piotr Valdo. Jego zwolennicy, nazywani waldensami lub "ubogimi z Lyonu" nawoływali do ubóstwa i pokuty. Także w XII wieku rozszerzał się ruch religijny katarów (zwanych we Francji albigensami). Stanowili oni rodzaj sekty, głoszącej dualizm i ubóstwo. Katarzy krytykowali bogactwo Kościoła i uważali go za dzieło złego ducha. W odpowiedzi na to Kościół zorganizował krucjatę przeciwko albigensom (1209-29) i zlikwidował sektę. Szerzenie się sekt i herezji godziło w pozycję Kościoła. Dlatego Grzegorz IX stworzył zręby inkwizycji, której zadaniem było strzeżenie czystości wiary i jej obrona przed heretykami. Postulat ubóstwa stał się popularny także w nowych organizacjach zakonnych. Do tak zwanych zakonów żebrzących zalicza się franciszkanów, dominikanów i karmelitów.
XII wiek to rozkwit miast, a wraz z nim powstawanie uniwersytetów. Najwybitniejszymi teologami tego okresu są św. Albert Wielki i św. Tomasz z Akwinu. Św. Albert jako jeden z pierwszych teologów zaczął w systematyczny sposób łączyć filozofię Arystotelesa z teologią katolicką. Św. Tomasz z Akwinu stworzył natomiast system filozoficzny zwany tomizmem. Zastąpił on w XIII w. augustianizm jako oficjalną doktrynę kościelna. Oprócz rozwoju teologii i filozofii chrześcijańskiej, następuje także rozkwit sztuki chrześcijańskiej. Powstają kościoły, początkowo w stylu romańskim, a od XII w. w stylu gotyckim. Rozwija się rzeźba i malarstwo. Powstaje muzyka wielogłosowa.
XIV wiek to ponowny okres upadku autorytetu Kościoła. W wyniku tzw. Wielkiej Schizmy papieże przenieśli się do Awinionu. Polityka papieży wywoływała niezadowolenie, a przeciwko Kościołowi wystąpił Jan Hus. Stworzony przez niego ruch religijny, husytyzm, rozwijał się w Czechach na przełomie XIV/XV wieku. W głoszonych przez siebie kazaniach Jan Hus łączył elementy religijne z narodowymi i politycznymi. Krytykował bogactwo Kościoła i handel odpustami. Krytykował dogmaty o sakramentach i łasce, domagał się udzielania komunii pod dwiema postaciami. Jan Hus został spalony na stosie jako heretyk (1415 r., na soborze w Konstancji). Po jego śmierci wybuchło w Czechach powstanie przeciwko królowi i Kościołowi.
Pod koniec XIV wieku we Włoszech rodzi się renesans. W coraz większym stopniu zmienia się światopogląd, a w centrum zainteresowania znajduje się człowiek. Choć do codziennego życia przenika coraz więcej treści laickich, ludzie nadal pozostają bardzo religijni. Tymczasem Kościół okazuje się niezdolny do przeprowadzenia reformy. W roku 1517 Marcin Luter ogłasza w Wittenberdze 95 tez przeciwko odpustom. Rozpoczyna to okres tzw. reformacji. Luter uzyskał spore poparcie, któremu nie zaszkodziła nawet klątwa papieska. Luter początkowo dążył jedynie do reformy Kościoła (stąd nazwa reformacja). Jednak ponieważ ten nie był zainteresowany realizacją jego postulatów, doszło do rozłamu w Kościele i powstało nowe wyznanie - luterańskie. W Szwajcarii działali reformatorzy: Urlich Zwingli i Jan Kalwin (twórca kalwinizmu). Reformacja szerzy się w Niemczech, Szwajcarii i Francji. W 1534 r. Kościół w Anglii prawnie oddzielił się od Rzymu (tzw. akt supremacji) a król Henryk VIII został głową Kościoła anglikańskiego. Reformacja dotarła także do Niderlandów, krajów skandynawskich, Polski i Czech. Kościół znalazł się w trudnej sytuacji i musiał szukać sposobów na odzyskanie utraconej pozycji.
W reakcji na reformacje narodził się nurt odnowy chrześcijańskiej zwany kontrreformacją. Zakładano nowe zakony, mające zająć reformą. Należeli do nich Teatyni, którzy zajmowali się kształceniem duchownych. W 1534 r. zostało założone Towarzystwo Jezusowe (Societas Jesu). Na czele jezuitów stanął Ignacy Loyola. Jezuici mieli zajmować się walką ideologiczną z przedstawicielami reformacji. Mieli zahamować jej rozwój. Mieli też organizować powszechną edukację na wszystkich szczeblach nauczania oraz podejmować pracę misyjną w nowo powstających koloniach w Ameryce i Azji. Bowiem osłabiony w Europie Kościół katolicki szukał nowych terenów ekspansji w koloniach zamorskich, powstałych w wyniku odkryć geograficznych. Ewangelizowano posiadłości hiszpańskie i francuskie, misjonarze chrześcijańscy dotarli do Indii a nawet do Japonii (Franciszek Ksawery). W latach 1545 - 1563 obradował sobór trydencki, na którym przeprowadzono reformę Kościoła katolickiego. Ustalono katolickie wyznanie wiary, potwierdzono liczbę siedmiu sakramentów, na biskupów i kardynałów nałożono obowiązek wizytowania swoich diecezji, przy parafiach nakazano prowadzenie ksiąg metrykalnych. Polecono też zakładanie seminariów duchownych, w celu poprawienia wykształcenia duchownych. W 1542 r. została zreorganizowana instytucja inkwizycji - utworzono Święte Oficjum. Pojawił się też "Indeks ksiąg zakazanych", lista książek zagrażających chrześcijańskiej nauce. Listę tę regularnie uzupełniano o nowe pozycje, aż do roku 1948. czasy nowożytne to okres polowań na czarownice (przeprowadzanych przez Kościół katolicki, ale także przez protestantów) i wojen religijnych. Do Kościoła katolickiego ludzi przyciągać miał też nowy styl w architekturze i sztuce - barok. Ostatecznie postępy rewolucji udało się zahamować na Półwyspie Iberyjskim, we Włoszech i Francji, a także częściowo w Niemczech, Czechach i w Polsce.
Wiek XVIII to stulecie rozumu, czasy Oświecenia, w którym króluje filozofia i próby logicznego wyjaśniania świata. Następuje laicyzacja życia codziennego, walczono z "zabobonem". Powszechny staje się ateizm, czyli światopogląd odrzucający istnienie Boga. Przeciwko Kościołowi obróciła się Wielka Rewolucja Francuska (1789 r.). skonfiskowano wszystkie dobra kościelne, rozwiązano zakony, a wszyscy kapłani zostali zmuszeni do złożenia przysięgi. Chrześcijanie francuscy byli prześladowani. Prześladowani. Dopiero w roku 1801 Napoleon Bonaparte zawarł konkordat ze Stolicą Apostolską.
W XIX wieku Kościół nie potrafił się przystosować do zmian społecznych, a zwłaszcza do stale zwiększającej się warstwy robotniczej. W dużym stopniu Kościół zajmuje się pomocą ubogim. Rozwija się ruch chrześcijańsko - społeczny. W Polsce Kościół pełni ważną funkcję dla zachowania przez zniewolonych Polaków tożsamości narodowej. W XIX wieku od religii całkowicie oddzieliła się filozofia, która zaczęła z czasem podawać krytyce chrześcijaństwo i Kościół (Friedrich Nietzsche, Karol Marks, Ludwik Freuerbach). Prawdziwy przełom zapoczątkowała ogłoszona przez Karola Darwina w 1859 r. praca "O powstawaniu gatunków", w której zawarto tezę o ewolucji. Nieprzygotowany na to Kościół zareagował krytyką. W 1864 r. papież Pius IX ogłosił encyklikę "Quanta cura", w której zawarł spis "błędów czasów współczesnych", w którym potępił m.in. socjalizm, modernizm i racjonalizm. W 1870 r. w trakcie I soboru watykańskiego Pius IX ogłosił dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i obyczajów. W ten sposób przyczynił się on do umocnienia duchowej władzy Rzymu w Kościele. Jednak papieża tego uważa się za "przeciwnika nowożytności". W 1870 r. oddziały króla Włoch zajęły Rzym, włączając go do Królestwa Włoch. W ten sposób zostało zlikwidowane, istniejące od VIII wieku, Państwo Kościelne. Papież nie uznał tego faktu i ogłosił się więźniem Watykanu. W 1891 r. papież Leon XIII ogłosił encyklikę "Rerum Novarum", w której dał podwaliny pod społeczną naukę Kościoła. XIX wiek to gwałtowny rozwój działalności misyjnej. Rozwija się ona dzięki wzmożonej kolonizacji, prowadzonej przez kraje zachodnie. To właśnie w tym wieku chrześcijaństwo stało się religią światową.
W XX wieku Kościół musiał ustosunkować się do dwóch wielkich konfliktów zbrojnych (I i II wojna światowa) oraz zająć stanowisko wobec nacjonalizmu i komunizmu.
Walka z ideologiami XX wieku (nazizm, stalinizm) nie była łatwa. Papież Pius X odciął się od nowych prądów naukowych i społecznych. Starał się zapobiec wybuchowi I wojny światowej. Tymczasem w wyniku rewolucji w Rosji do władzy doszli bolszewicy, którzy rozpoczęli prześladowania chrześcijan. W 1929 r. Watykan stał się państwem - miastem, papież odzyskał władzę świecką w Watykanie. W 1931 r. Rzym sformułował nową politykę społeczną, Pius XI sformułował ideę zgodnego współdziałania grup zawodowych zamiast walki klasowej. XX wiek to czas usamodzielnienia się kościołów misyjnych. W Azji, Afryce i Ameryce powstały samodzielne Kościoły. W 1926 roku Pius XI wyświęcił sześciu chińskich biskupów. Był to też wiek ekumenizmu - dialogu z innymi religiami (w roku z inicjatywy Jana Pawła II w Asyżu 1986 zebrali się przedstawiciele kościołów i religii na wspólnej modlitwie o pokój). Sobór watykański II (1962 - 1965) zmienił oblicze Kościoła. Przeprowadzono reformę liturgii, która miała uczynić ja dla wiernych bardziej zrozumiałą (wprowadzenie do liturgii języków narodowych zamiast łaciny). Odrzucono antyjudaizm i ogłoszono wolność religii. W ten sposób została otwarta droga do ekumenizmu.
W roku 1978 arcybiskup krakowski Karol Wojtyła został papieżem jako Jan Paweł II. W trakcie swojego długiego pontyfikatu (trwającego do 2005 r.) Jan Paweł II wprowadził chrześcijaństwo w XXI wiek. Zasłynął on jako papież - pielgrzym, szukający bliskiego kontaktu z wiernymi. Nieocenione są zasługi Jana Pawła II dla ekumenizmu. Jako pierwszy papież przekroczył on próg synagogi. Nawoływał do wzajemnej tolerancji i odrzucenia antysemityzmu. Do historii przeszły jego spotkania z młodymi.
Od 2005 roku na czele Kościoła katolickiego stoi Benedykt XVI (Joseph Ratzinger). Szacuje się, że obecnie na świecie żyje ponad 1 900 milionów chrześcijan (około 30 % ludności świata to chrześcijanie), z czego ponad 900 milionów to katolicy.
