Pułk (przestarz. i w innych językach „regiment”) – jednostka wojskowa w różnych rodzajach wojsk, pełniąca funkcje administracyjne, szkoleniowe i logistyczne (kwatermistrzowskie).

Pułk jest oddziałem taktycznym złożonym z dowództwa, sztabu, kwatermistrzostwa, kilku pododdziałów (batalionów, dywizjonów, kompanii, baterii, eskadr) określonego dla danego pułku rodzaju wojsk oraz z pododdziałów przeznaczonych do zabezpieczenia działań pułku. Pułk jest jednostką samodzielną pod względem administracyjnym i gospodarczym, ma też własny sztandar. W zależności od przeznaczenia istnieją pułki piechoty, pułki zmechanizowane, pułki czołgów, pułki powietrznodesantowe, pułki artylerii, pułki artylerii przeciwlotniczej, pułki artylerii pancernej, pułki artylerii przeciwpancernej, pułki saperów, pułki łączności, pułki lotnicze, pułki samochodowe i wiele innych. Najczęściej pułk stanowi część związku taktycznego (brygady lub dywizji), ale może także występować samodzielnie.

Struktura wojskowa[edytuj | edytuj kod]

Pułk składa się z pododdziałów i z zasady wchodzi w skład związku taktycznego: brygady lub dywizji. Pułk piechoty składa się z reguły z 3 batalionów, a pułk artylerii – z 3 dywizjonów.

Pułk był podstawową jednostką organizacyjną w armii II RP, gdzie pułki ułanów, strzelców konnych, szwoleżerów wraz z dywizjonami artylerii konnej tworzyły brygady kawalerii a pułki piechoty dywizje piechoty.

W państwach Układu Warszawskiego w tym w ludowym Wojsku Polskim pułk był również podstawową jednostką organizacyjną. Pułki czołgów stanowiły trzon dywizji pancernych, a pułki zmechanizowane dywizji zmechanizowanych. Po rozwiązaniu Układu Warszawskiego Wojsko Polskie przeszło ze struktury pułkowej na strukturę brygadową. Obecnie pułki występują jako jednostki rodzajów wojsk (łączności i dowodzenia, obrony przeciwchemicznej, obrony przeciwlotniczej, artylerii itp.)

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Jak podaje Słownik etymologiczny języka polskiego Aleksandra Brücknera, nazwa „pułk” to pochodząca z dawnego pełk, ocalałego w nazwach osobowych (Światopełk, Jaropełk etc.); prasłowiańska nazwa oddziału wojska. Natomiast według Mariana Maciejewskiego słowo „pułk” jest pochodzenia tureckiego i wywodzi się od słowa „boluk”, co znaczy „część”, „dział”, „oddział”, które to słowo po spolszczeniu brzmiało „pułk”.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W Polsce pierwsze pułki powstały w okresie panowania Stefana Batorego. Nie była to jeszcze jednostka taktyczna w kampanii lecz jedynie w okresie zimowym- na leżach[1]. Po zakończeniu wyprawy na Połock w 1579 roku z rozkazu króla całą jazdę podzielono na 3 pułki o różnej liczbie chorągwi i o różnym stanie liczebnym. W XVI i XVII wieku pułk liczył średnio 4-10 chorągwi, a na jego czele stał wybrany rotmistrz jednej z chorągwi składowych. Pułk początkowo nie był jednostką organizacyjną, lecz taktyczną, dlatego jego skład był zmienny. Chorągwie różnego typu jazdy przechodziły z pułku do pułku, jednak do zmian takich dochodziło dopiero po zakończeniu kampanii.

Przed bitwą pod Beresteczkiem Jan Kazimierz podzielił armię na 10 pułków – 9 pułków jazdy i jeden mieszany. W skład pułku mieszanego weszła cała piechota, artyleria, dragonia i gwardia.

Początkowo pułki rozróżniano po nazwach dowodzących nimi pułkowników, a później według nazw miast lub prowincji. Dopiero w XVIII wieku pułki otrzymały numery.

Aż do rozbiorów pułkami określano oddziały taktyczne jazdy autoramentu narodowego. Natomiast piechota i dragonia zorganizowana była według wzorów zachodnioeuropejskich w regimenty złożone z 2-3 batalionów. W 1807 roku regimenty wszelkich formacji otrzymały nazwę pułku.

W armii Księstwa Warszawskiego w 1809 roku pułk piechoty dzielił się na trzy bataliony po 6 kompanii każdy. Posiadał ponadto artylerię pułkową w postaci 3 dział. Pułki jazdy natomiast złożone były z 4 szwadronów liczących po 2 kompanie. Pułk artylerii polowej liczył 12 kompanii po 6 dział oraz 1-2 granatniki. Pułki Księstwa Warszawskiego wzorowano na pułkach francuskich.