Przed kilku dniami wydaliśmy kolejne dzieło Michała Kryspina Pawlikowskiego – Brudne niebo. Jest to zbiór 31 szkiców z ogółu ponad pięciuset, pisanych przez autora w latach 1949 – 1969 i nawiązujących do wydarzeń tak czasów „sprzed potopu”, jak czasu wojny, jak wreszcie kilkudziesięciu lat powojennych. Jak na wytrawnego myśliwego przystało tomik szkiców otwierają opisy litewskich puszcz i polowań, w tym również leżącej tuż pod Wilnem Puszczy Rudnickiej. Pozostałe szkice ”idą” śladami drogi życia M.K. Pawlikowskiego – poprzez Szwecję, dokąd zdążył uciec przed „dobrowolnym” wstąpieniem Litwy w skład Związku Sowieckiego, i dalej – poprzez Anglię do Stanów Zjednoczonych. Dotyczą one bardzo rozległych tematów – historii, literatury, kultury, ówczesnych ludzi i związanych z nimi wydarzeń, które odnotował ten niezwykle subtelny i uważny obserwator. Książka została oparta na pierwszym i jedynym jak dotąd wydaniu, które ukazało się w Londynie w roku 1971 nakładem Polskiej Fundacji Kulturalnej. Ukazanie się książki w decydującym stopniu zawdzięczamy Przyjaciołom z Kongresu Polaków Szwecji, których życzliwa pomoc i wsparcie pozwoliły po raz pierwszy na terenie byłego „obozu socjalistycznego” wydać już drugie dzieło M.K. Pawlikowskiego. Pierwszą książkę – „Wojnę i sezon” – wydaliśmy w roku 2008, przywracając Czytelnikom na Litwie pamięć o świetnym pisarzu i jego dorobku, pisanym z niezwykłą miłością do ludzi i terenu, który historycznie się zwał Wielkim Księstwem Litewskim. Książka jest do nabycia w księgarniach wileńskich – Polskiej Księgarni Elephas (elephas.aiva.lt) oraz Vaga. Wydanie zawiera stron 160. ISBN 978-60 9-95035-2-3; UDK 884(73)-94 Pa436. Poniżej – urywek ze szkicu Do nas przyjeżdżał na łowy oraz informacja o życiu i dorobku autora „Brudnego nieba”. (rm) (…) Puszcza Rudnicka jest z dwóch powodów jak najbardziej typową puszczą litewską. Właśnie do niej zjeżdżali na łowy Jagiellonowie, „równie wielcy myśliwi jak sławni rycerze”, w niej zakładali oni kwaterę główną, zarządzając wielkie łowy aprowizacyjne przed wyprawami wojennymi. Żywą tradycją tamtych czasów jagiellońskich są żyjący po dziś dzień w puszczy potomkowie dawnych osadników królewskich, mieszkańcy Rudników, Żegaryna, Sędkowa, Pokrempia i innych osiedli puszczańskich. Ci osadnicy w zamian za sprawowanie królewskiej służby łowieckiej otrzymywali szereg przywilejów, a wśród nich najcenniejszy przywilej – wolności. Byli „wolnymi” ludźmi i jedyną pańszczyzną jaką pełnili było śledzenie, tropienie i ochranianie zwierza, pilnowanie borów i udział w polowaniach królewskich. Toteż z pokolenia w pokolenie przechowywała się w nich i wrastała w krew duma z pewnej wyższości nad niewolnym chłopstwem okolicznym, no i – wrodzona, niczym nie okiełzana pasja łowiecka. Za naszych czasów pozycja ich zmieniła się na gorsze. Niewielkie pólka uprawne w głębi lasów z trudnością mogły wykarmić rozmnożone rodziny osadników. Czasy służby królewskiej rozwiały się w mgle legendy i potomkowie dawnych „urzędników” królewskich musieli się zadowolić skromnymi posadami gajowych lub nawet zwykłych drwali. Jednak i duma rodowa potomków wolnych ludzi, i pasja łowiecka – przetrwały. Duma rodowa i umiłowanie wolności były zapewne przyczyną, że na równi ze szlachtą czynnie i świadomie brali udział w powstaniu 1863 r. Tu w mało dostępnych zakątkach puszczy ukrywały się partie powstańcze w wiele miesięcy po stłumieniu innych ośrodków oporu. Tu staczane były krwawe bitwy powstańcze z Moskalami. W roku 1938 wyrostek piętnastoletni, a więc urodzony już w Polsce niepodległej i znający powstanie tylko z legendy, z dumą pokazywał mi w głuchym borze miejsce krwawej potyczki powstańców oraz mogiłę rosyjskiego pułkownika zabitego w tej potyczce. Tu wreszcie w głuchych, zagubionych w puszczy gajówkach i smolarniach niejeden ranny uczestnik powstania uchował się cało i zdrowo, gdy siepacze moskiewscy na próżno szukali go gdzie indziej.