Początki zainteresowań XVII-wieczną architekturą Lublina i północno-wschodniej Małopolski przypadają na okres niewoli narodowej. Wówczas, intensywnie poszukując symboli narodowych, odwoływano się do historii i kulturowego dziedzictwa i wkrótce zbudowano mit renesansu lubelskiego jako sztuki rdzennie polskiej, wyrosłej z miejscowej tradycji, powstałej niezależnie od architektury niemieckiej czy włoskiej. W latach międzywojennych badania nad architekturą powstałą w czasach największej potęgi Rzeczypospolitej stały się elementem legitymizacji odrodzonej Polski. Jednak, paradoksalnie, największy rozkwit badań nad renesansem lubelskim przypadł na lata 50. XX wieku. Sztuka prowincji dawnej Małopolski stała się wówczas synonimem twórczości „ludowej”, narodowej w formie i socjalistycznej w treści. Nacjonalistycznie motywowane prace na temat renesansu lubelskiego miały poważne konsekwencje dla dalszego rozwoju badań nad tym zagadnieniem. Przeniknęły one bowiem do literatury popularnej i do dziś kształtują obraz sztuki XVII wieku. Niniejsza publikacja, będąca interdyscyplinarną analizą różnorodnych motywacji i historycznych uwarunkowań badań nad sztuką, jest próbą pokazania tej dyscypliny w szerszym kontekście społecznym i politycznym.