Rozdział I
Miasto Alger

Tradycja literacka, chyba co najmniej stuletnia, nakazuje opowiadanie podróżnicze o Algerze zaczynać obrazem białego miasta. „Biały Alger" jest kliszą reprodukowaną najczęściej na pierwszych stronach takich książek. Turysta, który kupił bilet okrętowy w Marsylji do Algeru, dojeżdżając do brzegów afrykańskich, widzi przedewszystkiem wyłaniające się z poza mgły miasto, amfiteatralnie rozrzucone na gó-rzystem wybrzeżu: oto biały Alger.
Klisza literacka pozostała, choć niejedno się w krajobrazie zmieniło. Alger jest biały i niebardzo biały: na tle ciemnej zieleni i czerwono-brunatnej ziemi zwarte bloki domów tworzą istotnie jasne plamy; niektóre z nich zdają się niemal błyszczeć w słońcu. Niegdyś, sto lat temu, gdy miasto było skupione na niewielkiej stosunkowo przestrzeni i zamknięte w obrębie murów, gdy wszystkie domy były bielone i wszystkie dachy były płaskie i również bielone, całość, odcinająca się ostro od zieleni ogrodów i rdzawych stoków górskich, mogła czynić istotnie wrażenie „białego miasta". Zresztą, każde miasto wschodnie jest zasadniczo białe; wapno podmalowuje ten obraz, a słońce go olśniewająco wykańcza. W miarę euro-
peizacji miasta białość ta staje się coraz bardziej problematyczna i literacka.
Otóż Alger jest wielkiem miastem, ewierćmiljono-wem, szeroko rozbudowanem; centralna partja, podnosząca się ku górze, kasba, stanowi tu plamę jaśniejszą, ale inne dzielnice, bardziej regularnie zabudowane, są już raczej szare, a reszta gubi się stopniowo w zieleni.
Europejskie miasto! Oto pierwsze prawdziwe, nie-całkiem spodziewane wrażenie. Wjeżdżamy w wielki port. Wysokiem, kamiennem obmurowaniem podnosi się bulwar nadbrzeżny i przy nim długim szeregiem ciągną się wielopiętrowe kamienice z arkadami u podstawy; tramwaje, auta, mrowie ludzkie, ciemne i ruchliwe. Business. Europa. Tak wygląda dziś maurytański brzeg, stolica Maghrebu, dawny port korsarski i twierdza janczarów.
Jak to się wszystko zmieniło! W r. 1830 Alger liczył około trzydziestu tysięcy mieszkańców, i to wyłącznie muzułmanów i pewnej ilości żydów. Ostatni spis z r. 1926 wykazuje w Algerze około 215 tysięcy, w czem 160 tysięcy ludności europejskiej.
Historja miasta jest dość skomplikowana i wcale zbójecka: wielkość i bogactwo miasta wzrasta na kor-sarstwie. Za czasów rzymskich była tu jakaś niewielka osada, Icosium, z której nieco fragmentów architektonicznych i napisów pozostało. Nie odgrywała ona większej roli, była jednak obronna; widocznie bezpieczeństwa okolicy nie było zapewnione. Na ruinach tego miasta powstaje w dziesiątym wieku nowa osada, El Dżezair, która żyła z handlu produktami rolnemi (wywożono stąd miód, masło, figi). Skalista,
niewielka wyspa wpobliżu wybrzeża umożliwiła urządzenie wcale wygodnego i obronnego portu. Na tej skale chroniła się ludność miasta w czasie niebezpieczeństwa wojennego.