Alberti LEONE BATTISTA, ur. II 1404, Genua, zm. IV 1472, Rzym, włoski humanista, architekt, teoretyk sztuki. Traktat o architekturze Zainteresowania Albertiego architekturą sięgają okresu rzymskiego. Około 1443 napisał pierwsze 5 ksiąg traktatu o architekturze; dalszych pięć przed 1452 za namową L. d’Este i nie bez wpływu zaprzyjaźnionego z autorem od czasu studiów humanisty T. Parentucelli (od 1447 papieża Mikołaja V), którego Alberti był doradcą w zakresie architektury i urbanistyki. Dziesięć ksiąg o sztuce budowania (wydanie 1485, Florencja, przekład włoski 1546 i 1550) to najobszerniejszy z traktatów Albertiego o sztuce. Świadczy on o znajomości traktatu Witruwiusza i architektury starożytnego Rzymu. Ma bardziej teoretyczny aniżeli praktyczny charakter i podobnie jak łacińska wersja traktatu o malarstwie był przeznaczony dla osób wykształconych, znawców i mecenasów architektury nie zaś budowniczych. Zdaniem Albertiego dobra architektura zasadza się na harmonii i proporcjach opartych na znajomości matematyki i wzorów antycznych. Alberti — architekt Działalność Albertiego jako architekta stanowiła zaledwie pewien krótki etap w jego życiu i ograniczyła się do lat 50. XV w. W przeciwieństwie do współczesnych mu architektów nie nadzorował realizacji swych projektów. Przebudował kościół San Francesco w Rimini na rodzinne mauzoleum S. Malatesty (zwany Tempio Malatestiano, ok. 1450), we Florencji, na zamówienie Rucellaich, zaprojektował: Palazzo Rucellai (ok. 1453), tempietto San Sepolcro w ich rodzinnej kaplicy w kościele San Pancrazio (ok. 1458), fasadę kościoła Santa Maria Novella (ok. 1458). W 1459 wraz z papieżem Piusem II wyjechał do Mantui, gdzie dla markiza L. Gonzagi projektował kościoły: San Sebastiano (1459–60) i San Andrea (1470–72). Wydaje się, że oddziałał też na kształt budowli fundowanych przez papieża Piusa II, np. w Pienzy. Teoretyczna i praktyczna działalność Albertiego jako architekta miała wielkie znaczenie dla dziejów włoskiej architektury renesansowej w XV i XVI w. W 1464 rozwiązano kolegium abbreviatori apostolici i Alberti związał się z kręgiem intelektualistów skupionych wokół Wawrzyńca Medyceusza we Florencji oraz humanistycznym dworem księcia F. di Montefeltro w Urbino — uważa się, że wpłynął na kształt architektoniczny i program tamtejszej rezydencji. Ostatnim dziełem z zakresu teorii sztuk plastycznych był — poświęcony proporcjom w rzeźbie — łaciński traktat De statua (przed 1466), którego włoski przekład wydano 1568, oryginał dopiero w krytycznej edycji 1877. Alberti zmarł IV 1472 w Rzymie. Wpływ na potomnych Leone Battista Alberti był jednym z najwybitniejszych humanistów XV w., o wszechstronnym wykształceniu i szerokich zainteresowaniach; napisał wiele tekstów łacińskich, poczynając od młodzieńczej komedii Philodoxeos (ok. 1424), przez długi czas uważanej za odkryty nieznany tekst antyczny, do De Familia, De equo animante, Descriptio urbis Romae, Ludi matematici i włoskiej Regule lingue fiorentine; przyczynił się do rozwoju języka włoskiego i podniesienia jego rangi. Jego traktaty znane i czytane w wersjach rękopiśmiennych jeszcze przed wydaniem ich drukiem wywarły wielki wpływ na wiele dziedzin ówczesnego życia intelektualnego i artystycznego. ! Uwagi: Obwoluta podarta, wytarta i zabrudzona, brzegi stron zakurzone.