Wydawnictwo niniejsze nastawione jest na to, by pokazać różne kierunki i poziomy filozofowania dawnych Polaków. Nastawione jest na to, by pokazać teksty nieznane, ale z natury rzeczy korzysta też z tych, które odnaleźli i ocenili uczeni poprzednich pokoleń.
Filozofia polska pozostawała zawsze pod silnym wpływem europejskiej, ale wypracowała również oryginalne rozwiązania (sarmatyzm, mesjanizm polski) i wywarła wpływ na zagranicę (Mikołaj Kopernik, Wawrzyniec Goślicki, Andrzej Maksymilian Fredro, Alfred Tarski, przedstawiciele szkoły lwowsko-warszawskiej, Roman Ingarden).
Przed XIV wiekiem Polska nie posiadała środowiska akademickiego, lecz za sprawą szkół przyklasztornych miała kontakt z życiem umysłowym Europy. Słynęli ze swej uczoności Marcin Polak, historyk i Mikołaj Polak z Montpellier, lekarz i przyrodnik. Witelon, Ślązak, z ojca kolonisty i matki Polki, może być uważany za pierwszego polskiego filozofa. W XIII wieku był czołowym w Europie przedstawicielem platonizmu w neoplatońskiej interpretacji.
Przełomem dla rozwoju filozofii w Polsce było powstanie Uniwersytetu Krakowskiego w 1364, a zwłaszcza jego odnowienie w 1400. W XV wieku w Królestwie Polskim działali już przedstawiciele obydwu gałęzi późnej scholastyki. Via moderna reprezentowali: Mateusz z Krakowa, Stanisław ze Skarbimierza, Mikołaj z Gorzkowa, Andrzej z Kokorzyna, Jakub z Paradyża, Paweł z Worczyna i Benedykt Hesse. A dominującą na krakowskim uniwersytecie w drugiej połowie wieku via antiqua: Jan z Głogowa i Jakub z Gostynina (zm. 1506). Silnych reprezentantów miał skotyzm w postaci Michała z Wrocławia i Jana ze Stobnicy. Via moderna odżyła za sprawą Jana z Szylinga. Szczególne miejsce zajmuje w tym gronie Paweł Włodkowic. Wraz ze Stanisławem ze Skarbimierza, w procesie z zakonem krzyżackim głosili oni idee nawiązywania pokojowych stosunków z poganami, stając się twórcami polskiej szkoły prawa międzynarodowego.
Renesansowe idee przenikały z Włoch do Polski, znajdując szerokie uznanie i wydając oryginalne owoce. Humanizm dotarł do Polski już w XV wieku za sprawą arcybiskupa Grzegorza z Sanoka oraz rektora Akademii Krakowskiej Jana z Dąbrówki. Grzegorz z Sanoka gościł na swoim arcybiskupim dworze wybitne umysły epoki. Jego życie i poglądy spisał jego uczeń, z pochodzenia Włoch, Filip Kallimach. Jan z Dąbrówki znany jest natomiast z nowatorskiego spojrzenia na historiografię. Obaj byli przeciwni filozofii scholastycznej, zachęcali do sięgania po oryginalne teksty autorów starożytnych i umożliwili przeniknięcie nowych prądów myślowych do Polski.
W renesansie zaczęto uprawiać filozofię w językach wernakularnych. Tworzono w nich filozoficzne pojęcia i tłumaczono pisma starożytnych. Pierwszym tłumaczem Arystotelesa na język polski był Andrzej Glaber z Kobylina. W 1535 wydał on Gadki o składności członków człowieczych z Arystotelesa i też inszych mędrców wybrane, zawierające fragmenty pism medycznych Stagiryty. Przyswojenie językowi polskiemu pism filozoficznych Arystotelesa, jest zasługą Sebastiana Petrycego, który na przełomie XVI i XVII wieku przełożył i opatrzył komentarzem Etykę, Politykę i Ekonomikę.
Innym istotnym nurtem filozoficznym był stoicyzm, szczególnie w postaci chrześcijańskiego neostoicyzmu Justusa Lipsiusa. Jakub Górski w swojej Dialektyce (1563 r.) łączył stoicyzm z arystotelizmem. Z kolei profesor Akademii Zamojskiej Adam Burski, obok stoicyzmu popierał empiryzm i stosowanie metody indukcyjnej.
Wyróżniającą cechą filozofii renesansu był bujny rozwój filozofii przyrody, dający podwaliny pod nowożytną naukę. Jednym z najbardziej wybitnych jej przedstawicieli w całej Europie był Mikołaj Kopernik. Określanie go jako filozofa podyktowane jest faktem, że o sformułowanie jego teorii zadecydowały w dużej mierze względy filozoficzne - odnalezienie logicznego błędu w rozumowaniu Ptolemeusza. Działalność Kopernika została poprzedzona nauczaniem Marcina Króla z Żurawicy i Marcina Bylicy na Akademii Krakowskiej. Idee Kopernika wyrażone w dziele De revolutionibus orbium coelestium wywarły rewolucjonizujący wpływ na mentalność i naukę zachodnią, znany jako przewrót kopernikański. W swoim dziele Kopernik przeciwstawił tradycyjnemu geocentrycznemu obrazowi wszechświata, swój model heliocentryczny. Jego odkrycie miało wielkie konsekwencje filozoficzne. Zmieniło spojrzenie na miejsce Ziemi i człowieka we wszechświecie i mocno nadwątliło autorytet Arystotelesa.
Na kierunek rozważań Kopernika miał wpływ renesansowy platonizm, a w szczególności lektura Marsilia Ficina, z której dowiedział się o Platonie i pitagorejczykach. Duże znaczenie miały także pisma Cycerona oraz Plutarcha, u których przeczytał o Hiketasie, Heraklidesie i Ekfantosie, pitagorejczykach mówiących o ruchu Ziemi. Natomiast o Arystarchu, który wśród starożytnych był najbliżej jego heliocentrycznej teorii, nie mógł wiedzieć, ponieważ jego pisma nie były znane w renesansie.
1. Filozofia i myśl społeczna XVI wieku, s. 668, 1978 r.
opracowanie: Lech Szczucki
2. Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, t. 1, s. 468, 1979 r.
opracowanie i przedmowa: Zbigniew Ogonowski
3. Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, t. 2, s. 738, 1979 r.
opracowanie i przedmowa: Zbigniew Ogonowski
4. Filozofia i myśl społeczna w latach 1831-1864, s. 648, 1977 r.
opracowanie: Jan Garewicz, przedmowa: Andrzej Walicki
5. Filozofia i myśl społeczna w latach 1865-1895, t. 1, s. 638, 1980 r.
opracowanie i przedmowa: Anna Hochfeldowa, Barbara Skarga
6. Filozofia i myśl społeczna w latach 1865-1895, t. 2, s. 638, 1980 r.
opracowanie i przedmowa: Anna Hochfeldowa, Barbara Skarga