Historia – nauka humanistyczna i społeczna, która zajmuje się badaniem przeszłości, a w znaczeniu ścisłym badaniem działań i wytworów ludzkich, aż do najstarszych poświadczonych pismem świadectw, w odróżnieniu od prehistorii, archeologii, antropologii lub historii naturalnej. Wynikiem badań historycznych jest opis dziejów (historiografia).
Historia jest najczęściej pojmowana w dwóch odrębnych znaczeniach – jako res gestae, czyli dzieje – przeszłość jako taka oraz rerum gestarum, czyli wszelkie relacje o tej przeszłości, w tym historiografia.
Wyraz „historia” pochodzi od greckiego słowa ἱστορία (istoria), pierwotnie znaczącego „badanie, dochodzenie do wiedzy” oraz „wiedza zdobyta poprzez badanie”. Herodot użył tego słowa do określenia charakteru swojej pracy rozpoczynającej się słowami „Oto przedstawienie badań (gr. ἱστορίης ἀπόδεξις istories apodexis) Herodota z Halikarnasu.” Od tego sformułowania bierze swój początek nazwa całej nauki, mimo że popularny tytuł nadawany jego dziełu – Ἱστορίαι (Istoriai) – po polsku tłumaczony jest zazwyczaj jako Dzieje.
Tradycyjnie, za okres podlegający badaniom historycznym uważa się dzieje od powstania cywilizacji opartej na przekazie pisemnym, dla wcześniejszych dziejów rezerwując termin prehistoria. Z takiego podejścia wynika chronologiczna rozbieżność początków historii na różnych obszarach świata i w różnych cywilizacjach. W ostatnich stuleciach przedmiot badań się jednak nieustannie poszerzał i pogłębiał, obejmując wszystkie kontynenty świata, również wiele kultur niepiśmiennych oraz nowe zagadnienia antropologiczne. Metodologię historyczną cechuje poszukiwanie logicznej konstrukcji przyczynowo-skutkowej przy krytycznym podejściu do źródeł historycznych.
Starożytni Grecy uważali historię za jedną ze sztuk. Historia nie jest łatwa do zaklasyfikowania wśród nauk. Jeśli bowiem przyjąć jej cel czysto faktograficzny, polegający na ustaleniu biegu zdarzeń i wyjaśnieniu stosunku przyczynowo-skutkowego, staje się ona nauką nieomalże ścisłą (zobacz: Historiografia). Jednak widząc w niej naukę, która zajmuje się jednorazowymi wydarzeniami, a nie prawidłami – jej charakter ściśle naukowy staje się niejednoznaczny. Jeśli przyjąć jej umiejętność wskazywania na stosunek biegu zdarzeń do ewolucji cywilizacji, zauważymy, że ociera się ona o aspekty etyczno-społeczne, co ją zbliża się do filozofii lub do socjologii (zobacz: filozofia historii).
Metoda pracy historyka polega na badaniu zjawisk minionych poprzez krytyczną interpretację ich pozostałości i świadectw (źródeł), w celu dotarcia do pewnych faktów, które ułożone chronologicznie przedstawiane są w postaci narracji.
Tom I - od czasów najdawniejszych aż do zawiązków historyi greckiej. Oprac. Czesław Pieniążek, wyd. 1997 r., str.314.
Tom II - Grecya przed, w czasie i po perskiej wojnie i rozkwit heleńskiej kultury. Oprac. Czesław Pieniążek i Henryk Sawczyński, wyd. 1997 r., 324.
Tom III - Grecya od epoki wybuchu wojen perskich. Rzym aż do kolonizacyi w Galii Cisalpińskiej. Oprac. Henryk Sawczyński i Żegota Prawdzic, wyd. 1998 r., str. 310.
Tom IV - Rzym od drugiej wojny Punickiej aż do początku wędrówki ludów. Oprac. Żegota Prawdzic, wyd. 1998 r,. str. 302.
Tom V, część I - od wędrówki narodów aż do wypraw krzyżowych. Oprac. Karol J. Nitman, wyd. 1999 r., str. 239.
Tom V, część II - od wędrówki narodów aż do wypraw krzyżowych. Oprac. Karol J. Nitman, wyd. 1999 r., str. 240-449.
Tom VI - od wypraw krzyżowych aż do czasów renesansu. Oprac. Michał Lityński i Robert Riszka, wyd. 2000 r., str. 336.
Tom VII - od epoki odkryć i reformacyi aż do panowania Filipa II. Oprac. Alfred Szczepański, wyd. 2000 r., str 314.
Tom VIII - od wojen tureckich na Morzu Śródziemnym aż do epoki wojny trzydziestoletniej. Oprac. Alfred Szczepański, wyd. 2000 r., str. 297.
Tom IX - od epoki wojny trzydziestoletniej aż do upadku Monarchii w Anglii. Oprac. Alfred Szczepański, wyd. 2000 r., str. 312.
Tom X - od restytucyi królestwa w Anglii aż do pokoju w Ryswiku. Oprac. Alfred Szczepański, wyd. 2001 r., str. 300.
Tom XI - od czasów sukcesyjnej wojny hiszpańskiej aż do końca sukcesyjnej wojny austryackiej. Oprac Alfred Szczepański, wyd. 2001 r., str. 298.
Tom XII - od czasów wojny siedmioletniej aż do założenia angielskiego państwa w Indyach. Oprac. Alfred Szczepański, wyd.2001 r., str. 280.
Tom XIII - od wybuchu rewolucji francuskiej 1789, do utworzenia Rzeczypospolitej Rzymskiej 1798. Oprac. Bronisław Zawadzki, wyd. 2001 r., str. 313
Tom XIV - od wyprawy na wschód i drugiej wielkiej koalicyi, do kampanii rossyjskiej. Oprac. Bronisław Zawadzki, wyd. 2001 r., str. 322.
Tom XV - od wielkiego przymierza i upadku państwa napoleońskiego do roku 1901. Oprac. Żegota Prawdzic, wyd. 2001 r., str. 340.
Tom XVI - od początków do X wieku. Oprac. Wiktor Czermak, wyd. 2001 r., str. 337.
Tom XVII - od X do XV wieku. Oprac. August Sokołowski, wyd. 2002 r., str. 310.
Tom XVIII - oprac. August Sokołowski, wyd. 2002 r., str. 311-664.
Tom XIX - oprac. August Sokołowski, wyd. 2002 r., str. 665-1026.
Tom XX - oprac. August Sokołowski, wyd. 2003 r., str. 1027-1369.
Tom XXI - oprac. August Sokołowski, wyd. 2003 r., str. 1414-1656.
Tom XXI - Suplement, wyd. 2003 r., str. 328.
Tom XXII - oprac. August Sokołowski i Anatol Lewicki, wyd. 2003 r., str. 1659-1922.
Tom XXII - Suplement, wyd. 2003 r., str. 282.
Tom XXIII - oprac. August Sokołowski, wyd. 2003 r., str. 288.
Tom XXIV - oprac. August Sokołowski, wyd. 2004 r., str. 288.
Tom XXV - oprac. August Sokołowski, wyd. 2004 r., str. 288.