Niniejsza antologia myśli filozoficznej niemieckiego Oświecenia skonstruowana jest wedle zasady „tematycznej", a nie „personalnej". Jej celem właściwym jest tedy nie kreślenie całościowych sylwetek posz- czególnych myślicieli, lecz panoramiczny przegląd naczelnych myśli tej epoki, o ile daje się ona zorganizować wokół pewnych pytań i prob- lemów. Zasadę tę wybrano nie bez świadomości jej istotnych wad, z których zapewne najdotkliwszą stanowi niebezpieczna i myląca deperso- nalizacja przedstawionego w ten sposób obrazu osiemnastowiecznego filozofowania w Niemczech. Antologia jest tworem zbiorowym. Przygotowały ją trzy osoby, z któ- rych każda pracowała nad wyznaczonymi jej działami problemowymi. Tę samą potrojność autorstwa widać we wstępie (składa się on z trzech wyraźnie odrębnych szkiców, z których każdy wprowadza przede wszyst- kim w problematykę działów tematycznych, przygotowanych przez danego autora), a także w krótkich notach wprowadzających, jakie w ramach poszczególnych działów sporządzone zostały każdorazowo przez autorów tychże działów. (Noty te — zgodnie z zasadą przyjętą w całej antologii — mają charakter merytorycznego wprowadzenia do konkretnego tekstu lub grupy tekstów, nie zaś wyczerpującej informacji biograficzno-historycznej o autorze, po którą sięgać należy do opracowań podręcznikowych lub słowników). Autorzy żywią jednak subiektywne przeświadczenie, że antologia ta stanowi wszakże — i to jako całość właśnie — pewną jednorodną, spójną i dość wyraźnie czytelną propo- zycję interpretacyjną. Co, rzecz jasna, nie zmienia faktu, iż wkład każdego z autorów zachowuje tu znaczną autonomię względem wkładu obu pozostałych i że przeto prócz wspólnej odpowiedzialności za całość każdy z nich z osobna odpowiada za części opatrzone jego naz- wiskiem. Krótkiego wyjaśnienia wymaga też periodyzacja, jaką zastosowano w antologii. Jak wiadomo, granice okresów czy formacji w historii kultury wytyczane są zawsze bardziej lub mniej arbitralnie. Formacja oświeceniowa — nie tylko w Niemczech — nie jest tu wyjątkiem, a nawet może właśnie jej dotyczy to w szczególnym stopniu. Antologia niniejsza przed tą arbitralnością nie próbuje uciekać, lecz akceptuje ją i rozmyślnie z niej korzysta. Granice niemieckiego Oświecenia zostały tu zakreślone — z całą świadomością projektującego charakteru tej definicji — w ten sposób, że poza nimi znalazła się z jednej strony myśl Leibniza, z drugiej zaś filozofia krytyczna Kanta. Do antologii weszły więc teksty napisane w latach od ok. 1700 do 1790, z wyjątkiem tekstów Leibniza, kantowskich dzieł krytycznych oraz literatury filozoficznej z kręgu kantyzmu. Rok 1790 przyjęty został dość sztywno za granicę zamykającą niemieckie Oświecenie — tak że nawet napisane po tym roku teksty autorów skąd- inąd w antologii reprezentowanych (Herder, Goethe, Schiller, Forster, Jacobi i in.) zostały z niej konsekwentnie wyłączone. Taki,,wykrój" z jednej strony zdolny jest zdać sprawę z fundamental- nej jedności osiemnastowiecznej myśli niemieckiej, z drugiej zaś pozwala dostrzec i zrozumieć wiele istotnych powikłań jej wewnętrznej dynamiki; powikłań, które schodzą się, jak w punkcie ogniskowym, w tej kryzysowej i z Oświecenia zrodzonej, ale zarazem przełomowej, rewolucyjnej, radykalnie nowej i daleko poza Oświecenie wykraczającej perspektywie myślowej, jaka tworzy się w Niemczech w ostatnim dziesięcioleciu XVIII wieku wraz z pokantowskim ruchem filozoficznym, kulturą weimarskiej klasyki i przełomem romantycznym. ! Uwagi : Oprawa trochę wytarta. Brzegi stron zakurzone.